بسیار پیش آمده كه كودكی وارد پنج سالگی شده، اما هنوز آداب تنها به دستشویی رفتن و انجام اعمالش را نیاموخته است. كودك باید طوری در این زمینه آموزش ببیند كه در سنین ورود به مدرسه دیگر نیازی نداشته باشد تا كسی برای رفتن به دستشویی همراهی‌اش كند یا پس از تماس مسئولان مدرسه با البسه‌ای خیس و كثیف و خاطره‌ای بد به خانه فرستاده شود؛ وگرنه كوتاهی اولیا و پس از آنها، مربیان او در مهد و آموزشگاه‌های پیش از ورود به دبستان مشخص است.
تشخیص آمادگی
بهترین زمان برای آموزش دستشویی رفتن به كودك وقتی است كه از نظر ذهنی و جسمی آمادگی یادگیری برخی مفاهیم و اعمال لازم را همراه با توانایی انجامش داشته باشد. اغلب كودكان قبل از هجده تا بیست ماهگی، می‌توانند به جای سرپا گرفتن، در لگن مخصوص خود بنشینند و پس از آن بسته به جنسیت‌شان از نیاز خود به تخلیه خبر دهند و مهارت مهار مثانه را كمابیش فرابگیرند، اما از دو تا سه سالگی است كه می‌توان انجام اعمال توالت رفتن را طوری به آنها آموخت كه ابتدا بتوانند زمان دستشویی رفتن را بخوبی تشخیص دهند و با كمك بزرگ‌تر ها كارهایی چون درآوردن لباس، تخلیه، نظافت و خروج از توالت را پشت سر بگذارند و در نهایت از چهار تا پنج سالگی تمام اعمال دستشویی رفتن، كنار زدن البسه به جای درآوردن آنها و شستن خود را بدون نیاز به دیگران انجام دهند. تخلیه مدفوع در ساعات منظم و مدفوع نكردن در زمان خواب یكی از علائم مناسب برای تشخیص آمادگی او به فراگیری تئوریك آموزش دستشویی رفتن و یادگیری اسامی و اعمال مرتبط با آن است.
چطور شروع كنیم؟
حوصله، خودداری از تعجیل و كسب آگاهی‌های اولیه از كتاب‌ها، مقاله‌ها و سایت‌های مرتبط، در نتایج آموزش اثرات بسیار دارد.
آموزش‌ها باید با مقدمه‌چینی، به صورت بیانی و تئوریك و به منظور آشنا‌كردن او قبل از آموزش جدی شروع شود. هنگامی كه سن كودك بالاتر رفت و نیاز به فراگیری جدی‌تر شد می‌توان فرآیند را به صورت عملی و حتی همراه با تصویر انجام داد. اگر متوجه شدید كودكتان پس از هجده‌ماهگی هنگام دستشویی رفتن دیگران كنجكاوی نشان می‌دهد فرصتی مناسب به شما رو كرده است. در این مواقع او را از خود و فضای بسته توالت نرانید یا كلماتی مثل زشت است و مانند آن را به كار نبرید تا بتوانید غیرمستقیم شیوه انجام تخلیه و نظافت را برای این عمل طبیعی به وی بیاموزید. آموزش به طریق تقلید از بزرگ‌تر، اثراتی بسیار دارد و به همین طریق، واكنش‌های نادرست هم اثر نامطلوب بر آن می‌گذارد.مبانی كار هر چه دلپذیرتر، شادتر و بازی‌گونه باشد نتیجه بهتری خواهید گرفت. نقاط بدن، تفاوت ادرار و مدفوع، چگونگی و چرایی خروج آنها، وسایل مورد نیاز برای تمیز‌كردن و مباحث مرتبط با آن را طوری كه گیج‌كننده نباشد با زبانی ساده به او توضیح دهید. كلماتی مهربانانه، تشویقی و در حد فهم وی به كار ببرید و برای نوع تخلیه اسامی ساده و تفكیك‌پذیر مثل جیش یا پی‌پی انتخاب كنید.
ریزبینی و دقت از عوامل مۆثری است كه اولیا یا مربیان را در آموزش درست یاری می‌دهد. مثلا اگر كودكی از رفتن به توالت خودداری می‌كند می‌توانید با چسباندن نقاشی‌ها و عكس‌های جذاب كارتونی به در و دیوار توجه او را جلب كنید. سپس سازگاری با فضاهای جدید و توالت‌های دیگر مثل مدرسه را به وی بیاموزید
تمرین و تمركز بر جزئیات
آموزش باید دقیق و با در نظر گرفتن جزئیات باشد. حتی طریقه باز و بسته‌كردن یك دكمه متفاوت نیز باید با صبر و حوصله به او آموزش داده شود. كودك كم‌كم و بتدریج باید بتواند از انتهای لباس دكمه‌ها را باز كند و از همان جا نیز ببندد. بخصوص برای بستن دكمه‌های مانتو دو سر لباس را تنظیم و آخرین سوراخ را با آخرین دكمه مرتبط كند. به جای درآوردن شلوار، پاچه‌ها را بالا دهد و شورت و شلوار خود را تا پایین زانوها پایین بكشد. در همین حین باید بیاموزد كه چطور پیراهن یا مانتوی خود را تا بالای كمر بالا بكشد و آن را طوری نگه دارد كه خیس نشود. طریقه نشستن و حفظ تعادل یا پاشیده شدن آب به لباس و كفشش را با او تمرین كنید. اگر شلوار زیپ‌دار می‌پوشد، چگونگی باز و بسته‌كردن آن را باید بخوبی فرا گیرد. تمرین كنید كه چگونه با یك دست آفتابه یا شیلنگ را بگیرد و با دست دیگر خود را بشوید.
با نزدیك‌كردن و حركت دادن دست خودش بگویید كجا را چطور بشوید و چگونه بفهمد كه كاملا تمیز شده است؛ چطور قبل از ورود به دستشویی در بزند، در صورت شنیدن یا نشنیدن صدا وارد یا منتظر شود؛ چطور در را ببندد، پس از تخلیه آب بریزد، سیفون را برای تمیز‌كردن كاسه دستشویی بكشد، دست‌هایش را خشك كند، در صورت دسترسی نداشتن به حوله چه كند و... حتی برای مواقعی كه احتمال قطع آب هست چگونه خود را با دستمال موقتا تمیز كند و برای رفع بو و حفظ بهداشت در این مواقع خاص چه كند.
عوامل و روابط اثرگذار
دقت كنید كه شب‌ادراری ممكن است تا سنین بالاتر هم اتفاق افتد. آنچه مهم است آموزش نحوه دستشویی رفتن در بیداری و به طور ارادی است. بنابراین، آموزش توالت شبانه و توقع بیدار شدن برای رفتن به دستشویی را به زمانی موكول كنید كه كودكتان روش درست توالت رفتن در روز و بیداری را بخوبی و به طور صحیح آموخته باشد. یادتان باشد كه زمان و سرعت یادگیری در پسر و دختر هم كمی متفاوت است.
ریزبینی و دقت از عوامل مۆثری است كه اولیا یا مربیان را در آموزش درست یاری می‌دهد. مثلا اگر كودكی از رفتن به توالت خودداری می‌كند می‌توانید با چسباندن نقاشی‌ها و عكس‌های جذاب كارتونی به در و دیوار توجه او را جلب كنید. سپس سازگاری با فضاهای جدید و توالت‌های دیگر مثل مدرسه را به وی بیاموزید. تمام كودكان و حتی بزرگ‌ترها باید یاد بگیرند از تمسخر كودكان دیگر در این زمینه خودداری كنند. در مراحل ابتدایی به آنها بگویید تلاشت را بكن، اگر نشد عیبی ندارد؛ كم‌كم اصول را بخوبی فرا خواهند گرفت. در مراحل بعدی سعی كنید وقتی كودكتان قصد رفتن به توالت دارد ترغیبش كنید كه دقایقی صبر كند تا هم بتواند میزان كنترل مثانه خود را افزایش دهد هم اگر در مدرسه یا حین رفت و آمد، دسترسی به دستشویی ممكن نبود بتواند از خیس یا كثیف‌كردن خود جلوگیری كند. حتما از تجربه او و مشكلاتش در استفاده از توالت‌های دیگر جویا شوید، لباسش را بررسی كنید و مطمئن شوید حین نشستن كش یا كمر شلوار پاهایش را آزار نمی‌دهد. لباس‌های مناسب دیگری برای او تهیه و عوامل مشكل‌ساز را رفع كنید.