از سوي ديگر بي‌تحركي و اضطراب كودك نيز مي‌تواند به تداوم و شدت‌گرفتن يبوست منجر شود. به بيان ديگر كودكاني كه يبوست دارند معمولا از انجام عمل دفع مي‌ترسند و هنگام احساس اجابت مزاج دچار اضطراب و گريه‌شده و خانواده را نيز مضطرب مي‌كنند. اتفاق ديگر آن كه وقتي عمل اجابت مزاج چند روز به تعويق افتد، اين كودكان كاهش اشتها نيز پيدا مي‌كنند.
دكتر فريبا شيرواني، فوق‌تخصص بيماري‌هاي عفوني اطفال در گفت‌وگو با جام‌جم مي‌گويد: يبوست در بسياري موارد بدون نياز به دارو درمان مي‌شود كه براي اين منظور لازم است به والدين كودك آموزش داده شود تا كودكان را بعد از هر وعده غذا (ده دقيقه بعد از غذا) حتي در صورت دفع‌نكردن مدفوع به مدت پنج تا 10 دقيقه در توالت بنشانند.
همچنين والدين هرگز نبايد فرزندشان را به دليل كثيف‌كردن لباس زير سرزنش كنند بلكه بايد با آرامش و بدون اضطراب دفعات اجابت مزاج كودك را كنترل و وي را تشويق به رفتن به توالت كنند.
اين متخصص اطفال با تاكيد بر اين‌كه بايد غذاهاي اصلي شامل صبحانه، ناهار و شام از سوي كودك سر وقت معين ميل شود، مي‌افزايد: مصرف آب فراوان يا نصف ليوان آبميوه بعد از غذا و نيز محدودكردن مصرف شير و لبنيات در رفع يبوست بسيار اهميت دارد. همين طور اگر آلو و روغن زيتون در غذاي كودك ريخته شود و ميوه‌هاي ملين به او داده شود در رفع يبوست موثر خواهد بود. همچنين در آش و سوپ و غذاي كودك بايد سبزي فراوان ريخته شود و از مصرف موز و تنقلاتي مانند پفك نيز خودداري شود.
علائم يبوست را بشناسيد
به گفته متخصصان اطفال، يبوست در كودك با سه نشانه اصلي شناخته مي‌شود:
مدفوع سفت، خشك يا تكه‌تكه. گريه و زورزدن هنگام دفع. (زورزدن تنها نشانه يبوست نيست) كه عوارض آن شامل اشتهاي كم، وزن نگرفتن و خونريزي از مقعد است.
دكتر شيرواني با اشاره به اين‌كه مدفوع‌نكردن براي دو تا سه روز در كودكاني كه شيرخشك مي‌خورند و يك هفته براي كودكاني كه شير مادر مي‌خورند، نشانه يبوست است مي‌گويد: البته كودكاني كه كم‌تحرك يا چاق هستند نيز ممكن است به يبوست مبتلا شوند و به‌دنبال آن با افزايش تحرك بهبود پيدا كنند، ولي كودكان پرتحرك نيز دچار يبوست مي‌شوند، اما به‌طور قطعي تمرين و نرمش بدني در كنترل و تنظيم اجابت مزاج موثر است.
اين متخصص اطفال با اشاره به يبوست ناشي از عوارض دارويي مي‌افزايد: داروهاي ضد فشارخون بالا و برخي داروهاي پايين‌آورنده چربي خون نيز در ايجاد يبوست موثراست، اما در كودكان كمتر مصرف دارد. ولي ايبوپروفن، آنتي‌بيوتيك، استامينوفن يا ابتلا به بيماري‌هايي مانند سرماخوردگي مي‌تواند باعث ابتلا به يبوست شود. همچنين مكمل‌هاي آهن و مصرف داروهاي مكمل همراه با كلسيم مي‌تواند يبوست ايجاد كند.
اضطراب؛ حلقه مفقوده يبوست كودك
استرس‌هايي كه در زندگي كودك پيش مي‌آيد، مي‌تواند در بروز يبوست تاثيرگذار باشد، به عنوان مثال كودكي كه تازه وارد مهدكودك شده است يا كودكي كه بتازگي به مدرسه مي‌رود تا زماني كه به شرايط مدرسه و نشستن بر سر كلاس عادت كند، ممكن است دچار يبوست شود. اين يبوست ممكن است به دليل تغييرات در عادات غذايي كه در شرايط جديد پيش آمده است خود را نشان دهد.
به گفته متخصصان اطفال، كودك بايد براي دفع مدفوع خود آموزش ديده باشد و شروع زودرس يا تنبيه و سخت‌گيري در وي اثرات معكوس دارد. به بيان ديگر قبل از انجام هرگونه آموزش در زمينه توالت رفتن، بايد توجه داشت كه كودك در شرايط استرس‌زا نباشد، يعني در مرحله از شير گرفتن يا در آستانه تولد نوزاد جديد يا تعويض منزل نباشد.
آمادگي والدين
بنابر تاكيد متخصصان علاوه بر آمادگي كودك، آمادگي والدين نيز در تربيت توالت رفتن بسيار اهميت دارد. دكتر شيرواني در اين ارتباط مي‌گويد: عده‌اي از والدين از اين موضوع نگران هستند و قسمتي از اين نگراني به اين علت است كه ما در جامعه‌اي زندگي مي‌كنيم كه به ما آموخته‌اند از مدفوع و ادرار، شرمنده و متنفر باشيم. قسمت ديگري از اين نگراني نيز ناشي از فشار دروني و طرز فكر والدين است. همچنين فشار بيروني هم براي والدين شاغل وجود دارد كه بايد براي پذيرش كودك در كودكستان، ابتدا توالت رفتن را به او بياموزند. پس والدين ابتدا براي آموزش در تربيت توالت فرزندشان، بايد احساسات خود را بشناسند. جالب است بدانيد كه بر اساس يافته‌هاي آكادمي پزشكان كودك در آمريكا، امروزه بيشتر كودكان حداقل تا دو و نيم يا حتي سه سالگي، آمادگي پذيرش آموزش توالت رفتن را ندارند.
پيشگيري از يبوست
دكتر شيرواني با اشاره به اقداماتي ساده براي كمك به اجابت مزاج كودكان مي‌گويد: ماساژدادن شكم كودك و استفاده از حمام گرم مي‌تواند كودك را آرام و به دفع راحت‌تر او كمك كند. مصرف شير و لبنيات بايد هنگام يبوست محدود شود، اما مصرف ميوه بخصوص سيب، انگور و هلو و ميوه‌هاي تازه كه داراي آب زيادي است، مانند هندوانه و طالبي مي‌تواند بسيار مفيد باشد. همچنين توصيه مي‌شود سبزي به رژيم غذايي كودك اضافه شود. فراموش نكنيد كه مصرف آبميوه‌هاي صنعتي را نبايد جايگزين آبميوه طبيعي كرد.
اين متخصص اضافه مي‌كند: شيرخواراني كه شيرمادر مي‌خورند كمتر دچار يبوست مي‌شوند، چون شير مادر براحتي هضم مي‌شود و تركيب چربي و پروتئين آن باعث ابتلا به يبوست نمي‌شود. در روده كودكاني كه شيرمادر مي‌خورند، انواع مختلف باكتري‌هاي مفيد وجود دارد كه توانايي شكستن و هضم پروتئين‌هاي پيچيده شير را دارد.
پيگيري در درمان
به گفته دكتر شيرواني، براي درمان يبوست كودكان ابتدا بايد رژيم غذايي آنها اصلاح شود. در صورتي كه جواب مناسب گرفته نشد، مي‌توان از داروها و به ترتيب از داروهاي بي‌‌ضرر، كم‌‌ضرر و داروهاي محرك شروع كرد تا به نتيجه مطلوب رسيد.
اين متخصص تاكيد مي‌كند: كودك مبتلا به يبوست بايد از نظر بيماري‌هايي كه ممكن است باعث اين امر شود بخوبي بررسي شود. اين بيماري‌ها مي‌تواند از روي نشانه‌هايش در كودك تشخيص داده شود كه شامل كم‌كاري تيروئيد، ديابت، نقص‌هاي مادرزادي در روده، مقعد و آلرژي غذايي باشد، اما مصرف داروهاي تجويز شده كه مي‌تواند خوراكي يا به‌صورت استعمال از معقد باشد نبايد بسرعت قطع شود و پس از رفع يبوست و برگشت روده به حالت عادي نيز بايد دستورات پزشك ادامه داشته و داروها بتدريج قطع شود.