ديکشنري وبستر، کلمه «استعداد» را اين‌گونه ترجمه مي‌کند: داشتن يک توانايي ذاتي و آشکار شدن آن. کودکان بااستعداد، با داشتن توانايي‌هاي فوق‌العاده، قادرند کارهايي بيشتر از آنچه در سن آنها انتظار مي‌رود، انجام دهند. «توانايي‌هاي بالقوه» يعني توانايي‌هاي فکري، تحصيلي، رهبري‌کردن در گروه و توانايي در جنبه‌هاي هنري و خلاقانه. بچه‌هاي بااستعداد تمرکز بيشتري در انجام کارهايشان دارند و البته حافظه‌شان هم براي به خاطر سپردن مطالب بهتر است درنتيجه در درس‌هاي اصطلاحا حفظي، موفق‌ترند. اما برخي دانشمندان و محققان معتقدند هيچ کودکي به‌طور ذاتي با استعداد نيست اما در برخي کودکان ويژگي‌هايي وجود دارد که با حضور در محيط‌هاي اجتماعي متفاوت، ارتقا مي‌يابد اما دست يافتن به چنين الگوهايي هم در کودکان متفاوت است. برخي افراد در بعضي زمينه‌ها با استعداد و در برخي زمينه‌ها ضعيف هستند. يک رياضيدان ممکن است خواننده خوبي نباشد همان‌طور که يک هنرمند با استعداد ممکن است در رياضي ضعيف باشد.
ويژگي‌هاي رايج کودکان با استعداد
يکي از راه‌هايي که والدين مي‌توانند استعداد کودکشان را در زمينه خاصي پيدا کنند، بررسي صحبت‌هاي روزمره، فعاليت‌ها و عکس‌العمل‌هاي آنهاست. ويژگي‌هاي بچه‌هاي 4 تا 6 سال که زمينه‌هاي رشد استعدادشان بيشتر است: 1- در رابطه با هر چيزي کنجکاو هستند. 2- سوال‌هاي متفکرانه‌اي مي‌پرسند. 3- خودشان را به راحتي ابراز مي‌کنند. 4- دامنه لغات وسيعي دارند و از آنها در صحبت‌هايشان استفاده مي‌کنند. 5- مساله‌ها را خوب حل مي‌کنند. 6- حافظه خوبي دارند. 7- به موسيقي علاقه خاصي دارند. 8- از آموخته‌هاي قبلي‌شان استفاده مي‌کنند. 9- سريع ياد مي‌گيرند. 10- قادرند وسايل را به ترتيب بچينند. 11- مستقل کار مي‌کنند. 12- شوخ‌طبع هستند. 13- کارهاي سخت را با پيگيري بيشتري انجام مي‌دهند. 14- داستان مي‌سازند و آنها را تعريف مي‌کنند. 15- به خواندن علاقه دارند. 16- مشاهده‌گران خوبي هستند. يک کودک با استعداد ممکن‌است تمام يا چند خصيصه از اين خصوصيات را داشته‌باشد، اما متخصصان و والدين بايد با مشاهده رفتارهاي کودکشان به اين خصوصيت‌ها پي ببرند. براي اين کار آزمايش کودک در موقعيت‌هاي متفاوت اهميت زيادي دارد. در زير چند نمونه از نتايج انجام ندادن تست‌ها را بررسي مي‌کنيم. خيلي از شاگردان با استعداد به نظر مشکل‌ساز مي‌رسند و مسوولان را به خاطر زير پا گذاشتن قوانين به دردسر مي‌اندازند. رفتار کودک با استعداد معمولا با رفتار کودکان دچار بيش‌فعالي اشتباه گرفته مي‌شود. با انجام چند تست، تفاوت کودک با استعداد و بازيگوش را مشخص کنيد. برخلاف تصور عام که فکر مي‌کنند اگر کودکشان با استعداد است يعني مي‌تواند از همسن‌هايش بالاتر باشد، بچه‌هاي با استعداد تمايل زيادي به بودن در گروه‌هايي با سطح خودشان دارند.
آزمايش هوش کودکان
آزمايش براي اينکه مشخص شود کودکي با استعداد است، به تخصص خاصي نياز دارد. توصيه مي‌شود در اين زمينه از يک روان‌شناس کودک کمک بگيريد. در آزمون?هاي بهره هوشي، دو آزمون معروف‌تر از بقيه هستند: استنفورد بينه و مقياس هوش وکسلر. اگر نمره کودکتان در هر کدام از اين تست‌ها بيشتر از 120 باشد، يعني کودک هوش بالايي دارد و اگر اين نمره از 160 بالاتر باشد، نشانه استعداد اوست، اما اين تست‌ها محدوديت‌هاي خاص خود را دارند؛ در آنها هوش خام ارزيابي مي‌شود ولي دانشمندان ارتباط بين هوش بالا و کودک با استعداد را هنوز تشخيص نداده‌اند. خيلي از کودکان خلاق و با استعداد لزوما بهره هوشي بالايي ندارند زيرا خيلي از استعدادها در اين تست‌ها ارزيابي نمي‌شوند. بهترين راه ارزيابي اين است که به فعاليت‌هاي کودکتان به صورت کلي نگاه کنيد؛ مثلا هوش عاطفي، استعداد در موسيقي، ورزش، کارهاي دستي و زبان را در آنها بررسي کنيد. در هر کدام از اين موارد کودک با استعداد متفاوتي برخورد مي‌کند. انجمن کودکان با استعداد مي‌گويد: «مطالعه‌ها نشان مي‌دهد به غير از معيارهاي گفته شده، منابع و افراد هم در اين زمينه موثر هستند. منظور از افراد، کساني است که از کودک مراقبت مي‌کنند يا در پرورش او دخيل هستند مثل خانواده، معلم و حتي هم‌شاگردي‌هايش».
پاسخ به4 پرسش رايج
درباره کودکان بااستعداد
1. آيا کودکان با استعداد به رفتارهاي خود آگاه هستند؟
بيشتر کودکان با استعداد تا سن 10 سالگي متوجه متفاوت بودن خود نمي‌شوند.
2. آيا امکان دارد کودکان با استعداد با کودکان تنبل اشتباه گرفته شوند؟
قطعا بله، مثال‌هاي زيادي وجود دارد؛ «چرچيل» کلاس ششم ابتدايي رد و نيوتن در سن 14 سالگي از مدرسه اخراج شد.
3. چه‌چيز روي پيشرفت کودکان تاثير بيشتري دارد؟
محققان دانشگاه شيکاگو 100 فرد موفق را بررسي کردند (شامل رياضيدان، موسيقيدان، ورزشکار) و به اين نتيجه رسيدند که والدين و معلمان روي آنها تاثير گذاشته‌اند و اين مساله ثابت مي‌کند که کودکان با استعداد، در محيط مناسب و در کنار افراد مناسب رشد کرده‌اند.
4. آيا با استعداد بودن به معناي کامل بودن است؟
نبايد تصور کنيم که با استعداد بودن کودک به اين معني است که هيچ مشکلي ندارد. فراموش نکنيد او اول کودک است و بعد با استعداد، پس حق اشتباه کردن دارد.
با اينکه محققان و معلمان متوجه شده‌اند خيلي از کودکان با استعداد لزوما نمره‌هاي بالايي نمي‌گيرند، اما عقيده عمومي اين است که نمره بالا نشانه هوش بالاست. تعريف‌هاي متفاوتي از هوش وجود دارد، اما در نهايت همه محققان معتقدند که هوش به ژنتيک و مهم‌تر از آن عوامل محيطي ربط دارد. به عنوان پدر و مادر هرگاه متوجه شديد کودکتان در زمينه خاصي متفاوت است، حتما بيشتر بررسي کنيد تا در مسير درست قرار بگيرد.