گاهى اوقات ما والدين تصور مى كنيم كه استرس هاى درونى ما را كودكانمان به هيچوجه ندارند. اما واقعيت اين است كه كودكان نيز احساسات مربوط به خود را دارند و بهعبارتى مطابق با شرايط سنى شان از احساسات زيادى برخوردارند. آنها هم همانند بزرگسالان استرس را احساس مى كنند و چنانچه از نحوهبرخورد با آن آگاهى كامل نداشته باشند، بدون شك دچار آسيبهايى خواهند شد.
نكته حائز اهميت در اين زمينه، داشتن آگاهى كافى براى والدين است. آنها بايد بهكودكان خود آموزش دهند كه چگونه احساسات و عواطف خود را شناسايى و با والدين خود درميان بگذارند. با توجه به تجربيات پدر و مادر اين امكان وجود دارد كه از راه هاىسالم با اين مشكل برخورد كنند. والدين با ارائه مهارتهاى سالم به فرزندان خود بهآنها كمك مى كنند تا در طول زندگى با هر نوع استرس و فشارى روبرو شده و بتوانند برآن غلبه كنند.
منشأ استرس کودکان
در حاليکه کودکان نه مشغله کاري دارند و نه مشکل مالي، پس چه عامليمي‌تواند موجب نگراني آنها شود؟
در پاسخ بايد گفت عوامل بسيار زيادي وجود دارد که ممکن است در کودک استرس ايجادکند. استرس مي‌تواند هر فردي را که احساس نااميدي مي‌کند تحت تأثير قرار دهد حتيکودکان. پيش از رفتن به مدرسه جدايي از والدين و پس از آن فشارهاي تحصيلي و اجتماعيبخصوص تطبيق دادن خود با شرايط موجود در کودک استرس ايجاد مي‌کند.
بسياري از کودکان بعد از ساعات مدرسه فرصتي براي بازي يا استراحت کردن ندارند. اگر کودکي از فعاليت فوق برنامه شکايت دارد و يا تمايلي به انجام دادن آنها ندارد،به اين معناست که بيش از حد معمول براي او برنامه‌ريزي شده است که اين مساله خودمنشا استرس براي کودک مي گردد.
کودکاني که تصاوير ناراحت کننده در تلوزيون تماشا مي‌کنند و يااخبار مربوط به بلاياي طبيعي، جنگ يا تروريسم را مي‌شنوند ممکن است نگران امنيت خوديا افراد مورد علاقه خود شوند
استرس در کودکان ممکن است با عواملي بيش از آنچه در زندگي آنها اتفاق مي‌افتدتشديد شود. آيا فرزندتان صحبت‌هاي شما درباره مشکلات کاري، نگراني در موردبيماريبستگان، و يا جر و بحث با همسرتان بر‌سر مسائل مالي را مي‌شنود؟ والدين بايد مراقبچگونگي صحبت کردن خود در حضور کودکان باشند زيرا آنها نگراني پدر و مادر خود رااحساس کرده و دچار استرس مي‌شوند.
اخبار جهان نيز مي‌تواند موجب استرس شود. کودکاني که تصاوير ناراحت کننده درتلوزيون تماشا مي‌کنند و يا اخبار مربوط به بلاياي طبيعي، جنگ يا تروريسم رامي‌شنوند ممکن است نگران امنيت خود يا افراد مورد علاقه خود شوند. با کودکان درمورد آنچه مي‌بينند يا مي‌شنوند صحبت کرده و برنامه‌هايي را که تماشا مي‌کنند کنترلکنيد، به اين ترتيب در درک بهتر آنچه در جريان است به او کمک مي‌کنيد.
عوامل مشکل سازي چون بيماري، مرگ عزيزان يا طلاق نيز مؤثر هستند. اگر اين عواملبه فشارهاي روزانه که کودک با آنها مواجه است اضافه شود استرس در او تشديد مي‌شود. حتي مسالمت‌آميز‌ترين طلاقها براي کودک تجربه‌اي دشوار است زيرا اصلي‌ترين سيستمامنيتي او يعني خانواده دچار تغييري جدي مي‌شود. والديني که از يکديگر جدا مي‌شوندهرگز نبايد کودک را وادار به انتخاب يکي از طرفين کنند و يا در حضور او از يکديگربدگويي کنند.
علائم و نشانه‌ها
هميشه تشخيص اينکه کودکان چه موقع دچار فشار روحي هستند کار ساده‌اينيست اما تغييرات رفتاري در کوتاه مدت مانند تغييرات در خلق و خو، ادا درآوردن،تغيير در الگوهاي خواب يا شب ادراري مي‌تواند نشانه‌هايي از وجود استرس در کودکباشد. بعضي از کودکان دچار مشکلات فيزيکي مانند دل درد يا سردرد مي‌شوند،بعضي درتمرکز و انجام تکاليف درسي مشکل دارند و بعضي ديگر گوشه گير شده و بيشتر وقت خود درتنهايي سپري مي‌کنند.
در کودکان کم سن و سال تر استرس ممکن است موجب پيدايش عادات جديد رفتاري شودمانند مکيدن انگشت، پيچاندن موهاي خود يا انگشت کردن در بيني. کودکان بزرگتر ممکناست دروغ بگويند، موجب آزار و اذيت ديگران شوند يا پرخاشگري کنند.
حتي مسالمت‌آميز‌ترين طلاقها براي کودک تجربه‌اي دشوار است زيرااصلي‌ترين سيستم امنيتي او يعني خانواده دچار تغييري جديمي‌شود
چگونه مي‌توان به کودکان در کاهش استرس کمک کرد؟
والدين ممكن است نتوانند از بروز احساساتى مثل خشم، عصبانيت، ناراحتىدر فرزندان خود جلوگيرى كنند اما مى توانند ابزار و راه كارهايى را كه براى غلبه براين احساسات وجود دارد، به فرزندان خود معرفى و يا در اختيار آنان قرار دهند.
صداى خود را بالا نبريد
وقتى متوجه عصبانيت و ناراحتى فرزندتان شديد، سعى نكنيد با صداى بلند از اوسؤالى كنيد يا با گفتن كلماتى مثل: خوب، حالا مگه چى شده؟ دنيا كه به آخر نرسيده آنرا متهم جلوه دهيد.
به سخنان فرزند خود خوب گوش دهيد
به آرامى از فرزند خود سؤال كنيد چه موضوعى باعث ناراحتى اش شده است و سعى كنيدفقط شنونده باشيد. با علاقه و صبر و حوصله به سخنان او گوش دهيد و از هرگونهپيشنهاد، داورى، نصيحت و امر و نهى پرهيز كنيد.
با اداى كلمات و جملاتى سعى كنيد به فرزندتان القا كنيد كه متوجه احساس اش شدهايد و با او كاملاً هم عقيده هستيد.
احساس آنها را نامگذارى كنيد
اكثر كودكان هنوز نامى براى احساسات خود ندارند. اگر فرزند شما احساسخشم و ناراحتى كرد با استفاده از كلمات به تشخيص احساس او كمك و او را در نامگذارىاحساسش يارى كنيد.
چنانچه آنها به احساس خود و نام آن آگاه باشند، نحوه بيان بهترى خواهند داشت وبهتر مى توانند با شما رابطه برقرار كنند.
علاوه بر همه اين موارد:
استراحت کافي، تغذيه مناسب و البته تربيت درست ميتوانند از عواملمؤثر باشند. براي فرزند خود وقت کافي در نظر بگيريد. مهم نيست آنها ميخواهند با شماصحبت کنند و يا فقط در کنار شما باشند، اين فرصت را به آنها بدهيد.
با گفت و گو در مورد آنچه ممکن است دليل استرس باشد به فرزند خود کمک کنيد تا براسترس خود غلبه کند. به کمک يکديگر راه حلهاي مناسبي پيدا کنيد مانند: کاهشفعاليت‌هاي بعد از مدرسه، گذراندن وقت بيشتر با خانواده يا معلم و انجام فعاليت‌هايورزشي.
همچنين مي‌توانيد کودک را از قبل براي روبه‌رو شدن با موقعيت‌هاي تنش‌زا آمادهسازيد. مثلا اجازه دهيد بداند که قرار است به دکتر برود و با او در مورد آنچه ممکناست اتفاق بيفتد صحبت کنيد. به ياد داشته باشيد که کودکان کم سن و سال تر نيازي بهآماده سازي ندارند زيرا اين عمل مي‌تواند موجب اضطراب بيشتر آنها شود.
اگر فرزند شما احساس خشم و ناراحتى كرد با استفاده از كلمات بهتشخيص احساس او كمك و او را در نامگذارى احساسش يارى كنيد
و نکات آخر اينکه:
*مي توانيد به فرزند خودتوصيه کنيد تا براي خارج شدن از شرايط استرس زا ، قدم بزند و يا حتي اگر دوست داشتهباشد مي تواند مطلبي را بنويسد.
*اجازه دهيد که استرس را از خودش دورنمايد.
*زمانيکه آرام گرفت ، با او صحبت کنيدتا بفهميد چه راه حل مناسبي براي مشکلش مي توانيد پيدا کنيد.
*سعي کنيد در تمام وقت به او احساسيمثبت القاء نماييد و بگوييد که کمتر مشکلي است که قابل حل نباشد و تمام اينها موقتياست.
فرآوري: مريمعطاريان
گروه خانواده ايرانيتبيان