تا به حال دقت كرده‌ايد وقتي كودك خردسالي را مي‌بينيد و به او لبخند مي‌زنيد، واكنش او چيست؟
بعضي از بچه‌ها پاسخ لبخند ما را با خنده‌اي شيرين مي‌دهند، ولي بعضي‌ها با اخم رو برمي‌گردانند و از ما دور مي‌شوند. مهم نيست اين كودك را كجا ببينيم؛ در خيابان، پارك، جمع دوستان يا اين‌كه فرزند همسايه باشد كه او را چند ثانيه‌اي در آسانسور مي‌بينيم يا هر جاي ديگر؛ اگر كودك خوش‌اخلاق باشد، همه را جذب مي‌كند و درست برعكس وقتي بداخلاق است و نق‌نق مي‌كند، هيچ‌كس دوست ندارد زياد دور و برش باشد، اما نكته و سوالي در اين دو برخورد وجود دارد و آن اين‌كه چرا بعضي بچه‌ها اينقدر خوش‌اخلاق هستند و گروهي هميشه عصباني و بدرفتار؟
بعضي وقت‌ها پدر و مادر فكر مي‌كنند، وقتي بچه از خواب بيدار مي‌شود، طبيعي است گريه كند و بداخلاق باشد، وقتي غريبه‌اي را مي‌بيند اخم كند، گرسنه هم كه مي‌شود خب عصباني‌تر است و... ولي آيا طبيعي است كودك همه ساعات روز را بدرفتاري كند و بهانه بگيرد؟
ثريا. ل يكي از مادرهايي است كه هنوز علت بداخلاقي دختر 5 ساله‌اش را نمي‌داند، ولي براي اين‌كه بتواند مشكلش را حل كند، سراغ متخصصان زيادي رفته است. او مي‌گويد: «معمولا وقتي الهه از خواب بيدار مي‌شود، بداخلاق است، گريه مي‌كند و اگر چيزي به او بگوييم و بخواهيم كاري بكند، فرياد مي‌كشد. به همين دليل تا مدتي پس از اين‌كه از خواب بيدار مي‌شود، من و پدرش كاري به او نداريم تا آرام‌تر شود.»
پدر سياوش 2 ساله هم همين مشكل را دارد، ولي فكر مي‌كند چون پسرش هنوز خيلي كوچك است، شايد بدرفتاري‌هايش طبيعي باشد. البته او مي‌گويد: «يكي از بزرگ‌ترين دغدغه‌هاي من و همسرم همين موضوع است؛ اين‌كه در چه مواقعي بايد كارهايش را ناديده بگيريم و چه زماني رفتار سياوش تغيير مي‌كند يا ما بايد سعي كنيم آن را تغيير دهيم.»
اينها مشتي نمونه خروار است و بيان‌كننده اين نكته كه يكي از بزرگ‌ترين مشكلات والدين همين بدخلقي‌هاي كودكان است و نيز گشتن به دنبال پاسخ اين سوال‌ها كه بالاخره بدرفتاري بچه‌ها طبيعي است يا نه؟ و اگر كودكي چنين برخوردهايي دارد، پدر و مادرش بايد چه كار كنند؟
لجبازيهاي كودكانه
دكتر ميترا حكيم‌شوشتري، فوق‌تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان نيز در اين زمينه به «جام‌جم» توضيح مي‌دهد: يكي از نكات مهمي كه والدين بايد در نظر داشته باشند، لجبازي‌هايي است كه در سنين ميان 2 تا 4 سال شاهد آن هستيم. با اين‌كه چنين رفتاري ممكن است موجب ناراحتي و نگراني پدر و مادر شود، ولي از نظر متخصصان، بچه‌ها در اين سنين بايد اين لجبازيهاي طبيعي را تجربه كنند.
كودكان در سال‌هاي ميان يك تا 2 سالگي كم‌كم «نه گفتن» را مي‌آموزند و در 2 تا 4 سالگي هم دوست دارند كارهاي مربوط به خودشان را به صورت مستقل انجام دهند، به همين دليل زماني كه شخص ديگري بخواهد كاري برايشان انجام دهد، با تاكيد بر اين‌كه خودشان مي‌توانند و دوست دارند كار را تمام كنند، با او مقابله خواهند كرد. اگر در اين شرايط، والدين حق و اختياري در حد توان كودك برايش قائل نشوند، او هم تلاش مي‌كند با بدرفتاري و بداخلاقي، آزادي‌اي را كه حق خودش مي‌داند، به دست آورد. روانپزشكان و روان‌شناسان كودك مي‌گويند تا زماني رفتارها و لجبازيهاي كودك، طبيعي محسوب مي‌شود كه والدين بتوانند هيجانات و رفتارهاي او را مديريت و كنترل كنند.
نكته: كودكان زير 6 سال تمايل دارند والدين خود را راضي نگه دارند اما اگر والدين با وجود نداشتن سابقه بيماري عصبي، فرزنداني عصباني و بداخلاق دارند، لازم است با كمك يك متخصص رفتار كودك را بررسي كنند
به گفته دكتر شوشتري، اگر والدين چارچوب‌هاي خاصي براي فرزندانشان تعريف كنند و در همان چارچوب به آنها اجازه و حق انتخاب بدهند، معمولا نه‌تنها حس استقلال‌طلبي كودك بدرستي و در مسير صحيح ارضا مي‌شود؛ بلكه بچه‌ها هم درك مي‌كنند با اين‌كه حق تصميم‌گيري در مواردي خاص را دارند، ولي همچنان زيرمجموعه‌اي از خانواده هستند و بايد به قوانين و ارزش‌هاي آن مجموعه احترام بگذارند.
حملات قشرق را بهتر بشناسيم
نوع ديگر از مشكلات رفتاري بچه‌ها، حملات قشقرق نام دارد كه بايد مورد توجه قرار گيرد. در اين مورد كودك نمي‌تواند هيجاناتش را بخوبي كنترل كند و عصبانيتش را با رفتارهاي غيرمعمول نشان مي‌دهد. وقتي كودك در اين وضعيت قرار مي‌گيرد، ممكن است هر جايي كه باشد روي زمين بخوابد، جيغ بكشد، به اطراف ضربه بزند و براي مدتي طولاني و مداوم گريه كند.
دكتر حكيم شوشتري تاكيد مي‌كند: معمولا انتظار مي‌رود شدت و تعداد دفعات بروز حملات قشرق پس از 4 سالگي كاهش يابد، ولي اگر در سنين بالاتر هم اين رفتار همچنان ادامه داشت يا شدت آن بيشتر شد، حتما بايد براي بررسي‌هاي بيشتر به پزشك مراجعه شود.
گاهي هم بيماري‌هاي اضطرابي كودكان مي‌تواند عاملي براي بداخلاقي و عصبانيت آنها باشد. بيماري‌ها و اختلالاتي مانند وسواس كه به طور حتم اگر مورد توجه قرار نگيرد، مي‌تواند زمينه‌ساز بروز مشكلات بيشتري براي كودك بشود.
در كل بايد اين نكته را در نظر داشته باشيم كه بچه‌ها و بخصوص كودكاني كه در سنين زير 6 سال هستند، تمايل دارند هميشه بزرگ‌ترها را راضي نگه دارند و به همين دليل اگر پدر و مادر افرادي عصبي نباشند و بخوبي بتوانند خشم خود را كنترل كنند، ولي كودكشان بداخلاق باشد و چنين رفتارهايي را نشان دهد، حتما بايد به كمك يك متخصص، كودك را مورد ارزيابي قرار دهند تا در صورتي كه مشكلي وجود دارد، بموقع برطرف شود.
شيوه برخورد با كودك بداخلاق
يكي ديگر از دغدغه‌هاي والدين، شيوه برخورد صحيح با بداخلاقي‌ها و بدرفتاري‌هاي كودكان است؛ اين‌كه چه زماني، چه برخوردي داشته باشند تا كودك متوجه شود رفتارش مناسب و پسنديده نيست.
به گفته دكتر حكيم شوشتري، پيش‌بيني شرايطي كه موجب بداخلاقي كودك مي‌شود و برطرف كردن محرك‌ها، يكي از مهم‌ترين اقداماتي است كه بايد در اين مورد انجام شود؛ به عنوان مثال اگر والدين متوجه شوند خستگي باعث بدرفتاري كودك مي‌شود، حتماً بايد طوري برنامه‌ريزي كنند كه كودك در طول روز به اندازه كافي استراحت كند.
علاوه بر اين، اغلب بچه‌ها وقتي گرسنه هستند يا زماني كه تازه از خواب بيدار شده‌اند، خيلي خوش‌اخلاق نيستند و معمولا بهانه مي‌گيرند؛ البته هرچه سن كودك كمتر باشد، اين بدرفتاري‌ها هم بيشتر است. بنابراين توصيه مي‌شود تا حد امكان برنامه‌هاي مشخصي براي كودك داشته و به آن پايبند باشيد. همچنين در صورتي كه لازم است تغييري در برنامه روزانه ايجاد شود نيز آن را بتدريج و كم‌كم اجرا كنيد.
اگر كودك هنگام عصبانيت از كلمات ناپسند استفاده مي‌كند، بايد حرف‌هايش را نشنيده بگيريد؛ فراموش نكنيد بچه‌ها مفهوم اين حرف‌ها را نمي‌دانند و اگر در مقابل حرفشان هيچ هيجان منفي يا مثبتي نبينند، كم‌كم اين عادت را ترك مي‌كنند. در كل، سرزنش‌ها و انتقادهاي مكرر هميشه مي‌تواند موجب تشديد رفتار بد كودك شود.
دكتر حكيم شوشتري به والدين توصيه مي‌كند: براي رشد بهتر و نيز كاهش مشكلات بچه‌ها، توانايي‌ها و مشكلات آنها را فقط با خودشان مقايسه كنيد نه با همسالان و ساير بچه‌ها. همچنين فراموش نكنيد اصلاح رفتار پدر و مادر نيز عامل مهمي براي برطرف كردن مشكلات و اختلالات رفتاري كودكان است.
بنابراين اگر فرزند شما هم بداخلاق و بدرفتار است، به جاي نگراني بيش از حد، شيوه‌هاي برخورد صحيح را بياموزيد و بدانيد چطور بايد با او رفتار كنيد تا آرام‌تر و خوش‌خلق‌تر شود.