بعضي از بچه ها پس از تولد و برخي ديگر، در رحم مادر انگشت مي مکند. بسياري ازبچه ها، قبل از آنکه مکيدن انگشت مسئله ساز شود، آن را ترک مي کنند. اما برايميليون ها نفر ديگر اين عادت تا دوران کودکي و گاه بعد از آن ادامه پيدا مي کند کهمي تواند به آنها آسيب برساند. مکيدن ادامه دار انگشت،به دندان ها و حالت ظاهري آنها و سخن گفتن لطمه مي زند.
دانشمندان تخمين زده‌اند که بيش از 18 درصد کودکاني که بين 2 تا 6 سال سن دارندانگشت خود ـ که غالباً انگشت شست آنهاست ـ را مي‌مکند.
اما چرا اين اتفاق مي‌افتد؟ ثابت شده که مكيدن انگشت، باعث آرام شدن کودک مي‌شودو به‌همين خاطر وي اين رفتار را همچنان ادامه ميدهد.
تحقيقات همچنين حاکي از آن است که مکيدن انگشتاکثراً توسط کودکاني انجام مي‌گيرد که در دوران نوپايي ساعات زيادي از روز را ازمادرشان دور بوده‌اند.
راهبردهاي مقابله با انگشت مکيدن
*اگر شرايط استرس زا درمحيط کودک وجود دارد، آن شرايط برطرف شود.
*براي کودکان خردسال، توجه او را بهيک محرک قوي جلب کنيم.
*جايگزين کردن يک رفتار جديد، مثلبازي با خمير و يا تسبيح دست گرفتن، نقاشي، رنگ آميزي، پازل درست کردن و سايرفعاليت هائي از اين قبيل. در اين حالت هدف اين است که دست کودک مشغول يک فعاليتباشد و رفتاري را انجام دهد که مانع رفتن دست به طرف دهان بشود؛ لازم به ذکر است کهجهت جلوگيري از وابسته شدن فرد به يک فعاليت خاص بايد تنوع ايجاد گردد.
*لاک زدن و انجام مانيکور براي دختران
مکيدن انگشت در بين کودکاني که ماه‌هاي اوليه زندگي خود را در آغوشمادرشان طي کرده و تماس فيزيکي با او داشته‌اند، بسيار بسيار کم ديدهمي‌شود
* استفاده از روش دادن نشانه هاي کلاميو تصويري
براي مثال انداختن حلقه به انگشت به کودک بگوئيد اگر انگشت بمکي، انگشتت بزرگ ميشود و حلقه، ديگر از دستت بيرون نمي آيد. اگر علامت دادن به صورت کلامي باشد ميتوان به کودک گفت: ”هرگاه ديدم که انگشت مي مکي يک ضربه به ميز مي زنم که متوجهبشي.“ اگر بخواهيم از نشانه هاي تصويري استفاده کنيم مي توانيم از نشانه هاي تصويرياستفاده کنيم، مي توانيم از يک تصوير مثلاً يک شست دفرمه شده استفاده کنيم.
در استفاده از اين روش چند نکته اساسي را بايد در نظر داشت؛ هر چقدر نشانه ها بهموضوع نزديک تر باشند اثربخشي آن بيشتر خواهد بود؛ در نشانه ها تنوع داشته باشيد؛از اسم فرد براي نشانه ها استفاده نکنيم، و نشانه مورد استفاده فقط براي شما و کودکمعنا داشته باشد و ديگران متوجه نشوند که به عزت نفس کودک آسيب نرسد.
* انزجار درماني:
مثلاً استفاده از لاک تلخ مزه با دستکش دست کردن. در اين روش هر چقدر محرک قويتر باشد، اثر بازدارندگي آن بيشتر خواهد بود.
*استفاده از روش تقويت ژتوني يا پتهاي:
بدين منظور جدولي تهيه مي شود که بايد بسيار دقيق باشد و براساس شدت، نوع وميزان بروز رفتار تنظيم شود. به اين صورت که رفتار انگشت مکيدن چند بار در روز، هربار چند دقيقه طول مي کشد و فاصله زماني بروز رفتار، چند دقيقه يا ساعت است. درابتدا يک هفته فقط مشاهده رفتار مي شود تا داده هاي خط پايه مشخص شود و بعد برنامهطرح شود. با توجه به شرايط کودک، جدول تنظيم مي شود. در آغاز از يک برنامه فاصله ايثابت استفاده مي کنيم، به اين صورت که برنامه ارائه تقويت براساس فاصله زماني ثابتاست. سپس برنامه ارائه تقويت را به سمت برنامه نسبي متغير که وابستگي به تقويت هارا کم مي کند سوق مي دهيم به اين صورت که به نسبي متغيري از عدم بروز رفتار، تقويتارائه مي کنيم. در ابتدا از تقويت هاي ملموس و عيني استفاده مي کنيم ولي چون فاصلهآنها نزديک است بايد پاداش ها متناسب و کوچکباشد. براي مثال بچه اي که 2 ساعتفاصله انگشت مکيدن داشت و در برنامه تنظيم شده که اين فاصله به 4 ساعت فاصله بيندفعات انگشت مکيدن افزايش يابد، و کودک موفق شود که 4 ساعت انگشت نمکد، به کودک ميگوئيم چون تو 4 ساعت انگشت نمکيدي مي تواني اين بستني را مک بزني، يا ظرفي را از آبميوه و يا نوشيدني هاي مورد علاقه کودک پر کنيد و همراه ني در اختيار او قرار بدهيدتا آن را مک بزند. بعد دوباره برايش ساعت مي گيريم و به او مي گوئيم: ”تا 4 ساعتديگه انگشت نمکيدي و تحمل کردي مي تواني مک بزني“. اين کار موجب به وجود آمدن هويتموفق در کودک مي شود، زيرا مي بيند که توانسته خودش را کنترل کند و رفتارش از شکلغيرارادي به ارادي تبديل شده است. دوباره برايش زمان مي گيريم و به او مي گوئيم: ”اگه تا 4 ساعت ديگه تحمل کردي مي تواني يک مک بزني و بعد مي رويم پارک“. در آنموقع ديگه ازش انتظار ندارم که مک نزد چون 4 ساعت تحمل کرده. باهاش قرارداد ميبنديم مثلاً برنامه از ساعت 12 شروع مي شه تا 4 بعدازظهر. بين اين ساعات يک ساعتآزادش مي گذاريم ولي از اول باهاش قرار مي گذاريم که تو آن يک ساعت آزادي، اگرپرسيد مي توانم مک بزنم مي گوئيم ميل با خودته. بعد که روي 4 ساعت عادت کرد و موفقشد يک ستاره مي گيرد و هر 3 ستاره يک جايزه مي گيرد.
يک مشغوليت جديد براي کودک مهيا کنيد مثلاً يک شيء مثل توپ کوچکپلاستيکي در اختيارش بگذاريد تا به جاي مک زدن يا ناخن جويدن با آن بازي کند
*شکل دهيزماني :
در اين مورد زمان را کنترل مي کنيم. مثلاً کودکي که موقع خواب 30 دقيقه مک ميزند ابتدا 5 دقيقه دستش را کنترل مي کنيم. بعد که 25 دقيقه عادت کرد زمان را 20دقيقه تعيين مي کنيم يعني هر مرحله را کهش با موفقيت گذراند 5 دقيقه کم مي کنيم.
نکته:گذر از هر مرحله بايد زمانيانجام شود که فرد در مورد آن مرحله مشکلي نداشته باشد. تقسيم بندي زمان با توجه بهشرايط کودک فرق مي کند و به ظرفيت تحمل ناکامي فرد، بستگي دارد که با آزمايش و خطامي توانيم آن را تنظيم کنيم.
* کسب آرامش تدريجي با تمرکز بر دستها، آرواره ها و دهان.
*خود آگاهي را به کودک بياموزيد:
از مقايسه استفاده کنيد با استفاده از آينه کودک را به آگاهي از وضعيت ظاهري اشتشويق کنيد ـ فهرستي از زمان ها و مکان هائي که متوجه ناخن جويدن کودک مي شويد،تهيه کنيد.
*موقعيت را عوض کنيد :
يک مشغوليت جديد براي کودک مهيا کنيد مثلاً يک شيء مثل توپ کوچک پلاستيکي دراختيارش بگذاريد تا به جاي مک زدن يا ناخن جويدن با آن بازي کند. موقعيت هائي را کهبا اين عادت در ارتباط هستند را عوض کنيد و يا از آنها دوري کنيد مثلاً اگر موقعتماشاي تلويزيون اينکار را انجام مي دهد تنها زماني مي تواند تلويزيون تماشا کند کهدست هايش مشغول کاري باشند و به تدريج با ترک عادت فرصت بيشتري براي تماشايتلويزيون به او بدهيد.
*استفاده از ساير روش هاي تغييررفتار:
مثل خاموشي ـ تقويت رفتار مغاير ـ محروم کردن از تقويت مثبت ـ جريمه کردن ـجبران.
سه چهار روز نخست مک نزدن انگشت، بر کودک بسيار سخت مي گذرد اما اين مدت نقشحياتي ايفا مي کند. ممکن است کودک در سه چهار روز اول، ناراحت و رنجش پذير باشد. توجه داشته باشيد که در اين مدت، فرزند شما، خودش را با کاهش اندروفين تطبيق ميدهد. اما اگر برنامه ادامه يابد، بعد از سه چهار روز، حال کودک به تدريج بهتر ميشود. پس از مدت مذکور، شرايط شيميائي بدن، خودش را با شرايط جديد تطبيق مي دهد وکودک مي تواند به راحتي بيشتري، نمکيدن انگشت کنار بيايد. از اين زمان به بعد، هرروزي که کودک آن را با موفقيت پشت سر بگذارد، بر عزت نفس و اطمينان خاطرش اضافه ميشود. معمولاً بعد از يک هفته نمکيدن، ميل به مکيدن به حداقل مي رسد و يا به کلي ازميان مي رود.