خواب كودك

برخي از نوزادان خواب را دوست ندارند و به همين ترتيب به پدر و مادر خود نيز اجازه خوابيدن نمي‌دهند. برعكس، برخي ديگر از نوزادان خيلي خوب مي‌خوابند و نياز به خواب 10 ساعته در طول شبانه‌روز را حتماً تأمين مي‌كنند. گروهي از دانشمندان و پژوهشگران تصميم گرفتند در زمينه خواب نوزادان، علل بي‌خوابي برخي از آنها و تأثير خواب در رشد نوزادان تحقيق و بررسي‌هاي كاملي انجام دهند. عقيده قديمي‌ها و بزرگ‌تر‌ها در مورد تأثير خواب خوب در رشد قدي و فيزيكي نوزاد صحت دارد و هر چه نوزاد بهتر و با كيفيت بخوابد، قد بلندتر مي‌شود. اين دانشمندان 23 نوزاد دوازده روزه را ارزيابي و ميزان خواب آنها را هفته‌اي دو بار ثبت كردند. با در نظر گرفتن اين نكته كه گاهي اوقات برخي شرايط روي خواب نوزاد اثر مي‌گذارد، مثل تغذيه با شير مادر يا نوشيدن شير از شيشه شير، اسهال، استفراغ، تب و بسياري موارد ديگر. نتايج بررسي‌ها بسيار جالب بود. با هرگونه تغيير در خواب نوزاد و يا زماني كه نوزاد گرايش به خواب بيشتر داشت، يك جهش ناگهاني رشدي در او ايجاد مي‌شود. طبق يافته‌هاي دانشمندان، 43 درصد از نوزادان با افزايش ساعات خواب شبانه روزي يك رشد يكباره را سپري مي‌كنند و 20 درصد از آنها با افزايش خواب‌هاي نيمروزي به اين جهش رشدي مي‌رسند. در اين ميان دخترها كمتر از پسرها خواب نيمروزي دارند و نوزاداني كه از شيرخشك به جاي شير مادر استفاده مي‌كنند نيز مدت بيشتري مي‌خوابند. اطلاعات اندكي در مورد بيولوژي جهش رشدي وجود دارد و اطلاعات و يافته‌هاي دانشمندان مي‌تواند افق‌هاي جديدي را در اين زمينه بگشايد. خواب‌هاي نامنظم نوزادان باعث اضطراب، ناراحتي و پريشاني والدين مي‌شود و تعارضات و كشمكش‌هاي بين زوج‌ها مشكلات خواب را در نوزادان افزايش مي‌دهد.

مشكلات خواب نوزادان

كشمكش‌هاي زن و مرد و عدم درك متقابل بين آنها، باعث ايجاد مشكلات جدي خواب در نوزادان مي‌شود. دانشمندان مي‌گويند عدم ثبات و سلامت روابط در خانواده‌ها معمولاً مشكلات رفتاري و رواني خاص در كودكان به وجود مي‌آورد؛ ولي اختلافات ميان والدين به خواب كودكان و نوزادان لطمه مي‌زند. تركيب اين عوامل با يكديگر نتايج خطرناكي در پي خواهد داشت و برخي مسائل و مشكلات اجتماعي و رفتاري را در زندگي آينده آنها ايجاد خواهد كرد. دانشمندان براي اثبات گفته‌هاي خود روي بيش از 350 خانواده از طبقه متوسط كه داراي كودكان 9- 18 ماهه بودند، تحقيق كردند. ميزان مشكلات و اختلافات خانوادگي شديد روي خواب نوزادان چند ماهه آنها اثر بسيار ناخوشايندي دارد؛ تأثيراتي مثل ناتواني در به خواب رفتن، ناتواني براي داشتن يك خواب معمولي و طبيعي شبانه، شبگردي در نوزادان بزرگ‌تر (مثلاً 18 ماهه)و ... پدر و مادرها بايد بدانند كه استرس و تنش‌هاي خانوادگي تأثير مستقيمي حتي روي نوزادان چند ماهه مي‌گذارد. اگر در مرحله‌اي هستيد كه صاحب فرزند شده‌ايد، بايد بدانيد كه نوزاد شما به رابطه سالم ميان شما نياز دارد.

تأثير محيط خواب در كودكان

اغلب پدر و مادرها شكايت مي‌‌كنند كه نوزادشان شب‌ها سروقت نمي‌خوابد و يا اينكه به تنهايي در تختخواب خودش نمي‌خوابد. بيشتر پدر و مادرها خود را به خاطر اين عادات كودك‌شان ملامت مي‌كنند و باور دارند كه اين مشكل ريشه در ژنتيكي او دارد؛ زيرا وقتي كه پدر و مادر سر وقت نخوابند، بي‌شك فرزندشان نيز همين عادت را پيدا خواهد كرد! اما براساس پژوهش‌هاي گروهي از دانشمندان ايتاليايي، راز اين مسأله در عادات پدر و مادرها نيست، بلكه در محيط خواب نوزاد است. اين دانشمندان روي محيط خواب 127 جفت دوقلو يك تخمكي و 187 جفت دوقلو دو تخمكي تحقيقاتي به انجام رساندند و تمام اين دوقلوها را در شرايط يكسان محيطي براي خواب قرار دادند. البته در مورد مسائلي مثل خوابيدن دوقلوها در كنار والدين، ميزان خواب در طول روز، راحت به خواب رفتن، خواب نيمروزي و ... نيز اطلاعاتي از والدين آنها به دست آوردند.

خلاصه‌اي از يافته‌هاي آنها به قرار زير بود؟ تمام دوقلوها چه يك تخمكي و چه دو تخمكي به طور متوسط 7/9 ساعت در شب و 1/2 ساعت در طول روز مي‌خوابيدند. حدود 51 درصد از اين دوقلوها در اتاق پدر و مادرشان مي‌خوابيدند.

ژنتيك و خواب نوزاد

ژنتيك تأثيري در تمايل نوزادان براي خوابيدن در اتاق پدر و مادر ندارد، اما روي كودكاني كه شب‌ها زياد از خواب بيدار مي‌شوند، اثر دارد. فقط 19 درصد از دوقلوهاي دو تخمكي، شب‌ها از خواب زياد بيدار مي‌شوند؛ در حالي كه 31 درصد از نوزادان يك تخمكي در طول شب بارها از خواب بيدار مي‌شوند (حدود 6-7 بار). بنابراين با ايجاد برخي تغييرات در محيط خواب كودك مي‌توانيد به او كمك كنيد تا راحت‌تر و بهتر به خواب برود.

رابطه رشد و خواب

داشتن خواب كافي و مناسب براي رشد كودك بسيار ضروري است؛ از ذخيره و بازيابي انرژي گرفته تا ايجاد ارتباطات مغزي و حتي تأثيري كه در آرامش والدين مي‌گذارد. رشد، فرايند بسيار پيچيده‌اي است كه نياز به هورمون‌هاي زيادي دارد تا ارگان‌هاي مختلف بدن مثل خون، عضلات و استخوان‌ها را تحريك كند. هورمون پروتئين كه از غده هيپوفيز ترشح مي‌شود، «هورمون رشد» نام دارد و نقش بسيار اساسي در اين مورد ايفا مي‌كند. عوامل زيادي در توليد اين هورمون مؤثرند؛ مثل تغذيه، استرس و ورزش. در كودكان خردسال مهم‌ترين عامل، خواب است. اين هورمون در طول روز تغذيه مي‌شود؛ اما در كودكان و نوزادان بيشتري ترشح در مرحله خواب عميق است.

اتاق خواب كودك

مثلاً رنگ ديوارهاي اتاق خوابش را تغيير دهيد. تختخواب او را در موقعيت بهتري بگذاريد و به او كمك كنيد تا عادت كند در اتاق خودش بخوابد و ... اكثر كودكان از خوابيدن در محيط‌هاي بسيار تاريك مي‌ترسند؛ به همين دليل از والدين خود مي‌خواهند كه چراغ اتاق را خاموش نكنند. برخي از والدين از نورهاي ملايم استفاده مي‌كنند كه بيشتر مناسب خواب است. اين نورهاي كمرنگ تا حدود زيادي اين مشكل را برطرف مي‌كند. براساس تحقيقات پژوهشگران اگر يك نوزاد عادت كند شب‌ها با نور زياد به خواب برود، اين عادت زود يا دير باعث ايجاد برخي شرايط روحي و عوارض منفي ناخوشايند براي او مي‌شود.

اختلال در خواب

اولين عارضه نيز «اختلال در خواب» است. كاهش كيفيت خواب، بي‌نظمي چرخه خواب، بيش‌فعالي و حساسيت و زودرنجي كودك از ديگر عوارض اين مسأله هستند. كودكاني كه عادت دارند شب‌ها با نور زياد بخوابند، 20 درصد بيشتر از ساير كودكان در معرض مشكلات مربوط به بينايي قرار دارند.

نور روشن اتاق خواب

نورهاي روشن در اتاق خواب باعث مي‌شود بزرگ‌ترها نيز در معرض خطراتي جدي قرار بگيرند. مثلاً والديني كه به مدت دو هفته پياپي شب‌ها با نور زياد به خواب مي‌روند، بيشتر در معرض ابتلا به افسردگي و ساير شرايط خاص رواني قرار مي‌گيرند، در خانم ها اين خطرات به 30 درصد نيز مي‌رسد. تماشاي تلويزيون درست قبل از رفتن به رختخواب نيز همين اندازه تأثير منفي در كودكان و والدين دارد.

گرسنگي و تأثير آن

هورمون‌هايي كه گرسنگي و اشتها را تنظيم مي‌كنند نيز تحت تأثير خواب كودك هستند و باعث پرخوري او و استفاده بيشتر از غذاهاي پر كالري مي‌شوند. كم‌‌خوابي در كودكان روي سوخت و ساز بدن آنها اثر مي‌گذارد و حتي باعث افزايش خطر ابتلا به ديابت نوع 2 در آنها مي‌شود. خواب ناكافي شبانه روي مهارت هاي حركتي و تمركز فكري كودكان در طول روز نيز تأثيرگذار است و باعث بروز مشكلات رفتاري و حتي عملكرد ضعيف آنها در مدرسه و كلاس درس مي‌شود. اغلب كودكان به خواب بيش تري نياز دارند. وقتي كه كودك به اندازه كافي نمي‌خوابد، علائمي مثل عدم تمركز، زودرنجي، سخت بيدار شدن هنگام صبح و برخي موارد ديگر را از خود بروز مي‌دهد. براي حل اين مشكل راهكارهاي زير كمك‌كننده خواهد بود.
يك برنامه خواب منظم براي كودك داشته باشيد؛ مثلاً ساعت 8-9 شب به خواب برود. محيط خواب و اتاق كودك بايد امن و راحت، نسبتاً تاريك و آرام باشد. در اتاق خواب كودك‌تان كامپيوتر و يا تلويزيون قرار ندهيد. از انجام فعاليت‌هاي تحريك‌كننده قبل از خواب كودك جلوگيري كنيد. برنامه خواب او را حتي در روزهاي تعطيل نيز ادامه دهيد تا دچار اختلال و بي‌نظمي در برخي روزهاي هفته نشود.

ميزان خواب كودكان

كودكان پيش دبستاني و آنهايي كه به مهدكودك مي‌روند به 10-12 ساعت خواب شبانه نياز دارند و كودكان دبستاني به 5/9- 5/11 ساعت. نياز به خواب تقريباً يك مسأله فردي و شخصي است و در اين ميان برخي از كودكان كمتر و برخي ديگر بيشتر مي‌خوابند. بدون خواب كافي، رشد كودك كاهش مي‌يابد. توليد هورمون رشد در كودكاني كه مشكل خواب دارند، دچار اختلال مي‌شود. برخي از كودكان به طور طبيعي، هورمون رشد كمتري توليد مي‌كنند و خواب ناكافي نيز اين مسأله را تشديد مي‌كند؛ كمبود هورمون رشد روي قلب، ريه و سيستم دفاعي بدن كودك تأثير مي‌گذارد؛ اما اين موضوع به راحتي با مكمل‌هايي كه پزشك تجويز مي‌كند، برطرف مي‌شود.

وراثت و خواب

تقريباً هيچ‌كس را روي كره زمين نخواهيد يافت كه تا به حال هرگز دچار بي‌خوابي نشده باشد. براي برخي افراد بدخوابي يك مشكل بزرگ است و علل زيادي باعث بروز آن مي‌شود، دانشمندان دريافته‌اند والديني كه به مشكلات بدخوابي و كم‌خوابي دچار هستند، اين مشكل را به كودك‌شان نيز انتقال مي‌دهند. آنها سه برابر بيشتر از ساير كودكان در معرض بدخوابي قرار دارند. 17 درصد از اين كودكان دچار افسردگي مي‌شوند و 5/9 درصد نيز در بزرگسالي به فكر خودكشي مي‌افتند.