«عفونت ادراري در يك سال اول زندگي در پسرها به‌خصوص پسرهايي كه ختنه نشده‌اند، شايع‌تر از دخترهاست. به همين دليل ختنه كردن پسران را در همان سه ماهه اول زندگي توصيه مي‌كنند. بعد از آن هرچه سن دخترها بالاتر مي‌رود به خصوص وقتي به سنين باروري مي‌رسند عفونت ادراري در آنها بسيار شايع‌تر از پسرها مي‌شود.» اينها را دكتر سيمين وحيدي، متخصص و جراح كليه و مجاري ادراري و داراي بورد تخصصي مي‌گويد...
سلامت: خانم دكتر! چه زماني مي‌توانيم بگوييم كودكي دچار عفونت ادراري شده است؟
ورود باکتري از راه مجراي ادراري به داخل مثانه و رشد باکتري?ها را عفونت مي‌گويند. معمولا شايع‌ترين اين باکتري‌ها «اي‌كولاي» نام دارد. باکتري از راه مجرا وارد مثانه مي‌شود در آنجا شروع به رشد و تكثير ميكند. تا اين زمان ادرار عفوني شده هنوز علامت‌دار نيست. به محض تماس ادرار با مخاط سالم، اين باکتري‌ها مخاط را خراش مي‌دهند و باعث خون‌ريزي در ادرار و سبب تحريك عصبي ديواره داخلي مثانه مي‌شوند. از اين به بعد علائم عفونت و آزارهاي يك عفونت ادراري شروع مي‌شود كه شامل سوزش ادرار، تكرر ادرار، بوي بد ادرار به دليل رشد باکتري و تجزيه مواد در آن و وجود خون در ادرار است. البته علائم اين بيماري در سنين مختلف كاملا متفاوت است. به‌عنوان مثال در يک نوزاد مي‌تواند باعث بي‌اشتهايي شود و نوزاد را بدحال کند، در نتيجه روي رشدش تاثير بگذارد. هرچه سنين رشد پايين‌تر باشد، تاثيرات بيماري نامطلوب‌تر خواهد بود.
سلامت: ابتلا به عفونت ادراري تا چه اندازه در کودکان مهم است؟
ابتلا به عفونت ادراري حتي براي يكبار در كودك، به‌خصوص اگر تب‌دار هم باشد، اهميت ويژه‌اي دارد زيرا ممكن است عفونت به وجود آمده زنگ خطر وجود يك بيماري زمينه‌اي يا يك اختلال مادرزادي در سيستم ادراري باشد كه شايع‌ترين آنها برگشت ادرار است. در واقع ارتباطي بين برگشت ادرار از مثانه به کليه و عفونت ادراري وجود دارد. در يك مثانه سالم، ادرار از قسمت بالايي مثانه وارد آن مي‌شود و براي اينكه اين ادرار پس نزند، سوپاپ‌هاي اطميناني داخل مثانه از عضلات تعبيه شده‌اند. در فردي كه مبتلا به برگشت ادرار است، اين سوپاپ‌هاي اطمينان يا عضلات تعبيه‌شده، دچار ضعف مي‌شوند يا فشار مثانه به حدي بالا مي‌رود كه باعث برگشت ادرار به داخل كليه مي‌شود. اگر اين ادرار، ادرار عفوني باشد، عفونت به جاي اينكه به مثانه محدود شود، به راحتي از طريق لوله‌هاي حالب به كليه مي‌رسد و آن را عفوني ميكند.
سلامت: اگر فردي ادرار استريل و بدون عفونت داشته باشد چطور؟ آيا باز بايد نگران ريفلاكس يا برگشت ادرار به كليه‌ها بود؟
بله، ما اثري داريم به نام اثر چكشي كه خود آب به علت برگشتش به داخل سيستم كليه مانند چكش به كليه‌ها ضربه مي‌زند و آنها را خراب ميكند ولي اگر ادرار عفوني باشد، به خصوص در دو سال اول زندگي، اتفاقي رخ مي‌دهد كه به big bang يا انفجار بزرگ معروف است زيرا وقتي عفونت از مثانه و با اين ضربه وارد كليه‌ها مي‌شود، درصد زيادي از بافت كليه را از بين مي‌برد.
سلامت: چه عللي باعث ايجاد عفونت ادراري در كودكان مي‌شوند؟
برخي علل زمينه‌اي در خود فرد وجود دارند، بعضي علل محيطي هستند و عواملي ارتباط اين دو را برقرار مي‌كنند. به عنوان مثال، يبوست عاملي است كه شيوع عفونت ادراري را افزايش مي‌دهد. از طرفي سيستم ايمني كودك و استعداد مخاطي وي نيز مهم است. در بعضي از افراد، تمايل سلول‌هاي پوشاننده مخاط براي چسبندگي باکتري بيشتر است اما بعضي ديگر به دليل مواد لغزنده‌اي كه در سطح پوشش داخلي مخاطشان دارند، باعث مي‌شوند باکتري به محض چسبندگي، ليز بخورد و با ادرار بعدي خارج شود. اين ويژگي در افراد به رژيم غذايي آنها بستگي دارد. همانطور که گفتم، بيماري‌هاي زمينه‌اي نيز در ايجاد عفونت ادراري موثرند. اگر فردي مثانه عصبي داشته باشد، و مثانه‌اش به خوبي تخليه نشود يا دچار انسداد در مجرا باشد، تخليه ادرارش به‌طور كامل انجام نميشود و دفع كامل باکتري صورت نمي‌گيرد در نتيجه دچار عفونت‌هاي راجعه بسيار زيادي خواهد شد. علاوه بر اين، در يك مثانه عصبي، فشار داخل مثانه بالاست و چون گردن مثانه به خوبي باز نميشود، اختلالاتي در جدار مثانه به وجود مي‌آيد كه نهايتا ادرار را به كليه‌ها پس مي‌زند. يكسري از عوامل هم مربوط به باکتري مي‌شوند. باکتري‌هاي مختلف از جمله «اي‌كولاي» پوشش‌هاي مختلفي دارند. بعضي از اين پوشش‌ها به باکتري كمك مي‌كنند راحت‌تر به مخاط بچسبد. بعضي ديگر نيز با پوششي كه دارند، راحت‌تر از بدن دفع مي‌شوند. لازم به ذكر است که ما باکتري‌هاي محافظي هم در مجراي ادراري داريم بنابراين والديني كه فكر مي‌كنند با اولين مشكل سرماخوردگي كودك بايد بلافاصله آنتي‌بيوتيك براي فرزندشان تجويز شود، بايد بدانند مصرف آنتي‌بيوتيك‌هاي نابجا در صورتي كه عفونت واقعي وجود نداشته باشد، تعادل باکتريايي را در مجراي ادراري به هم مي‌زند و ميکروب?هاي محافظ را از مجرا حذف ميكند. در حالي كه وجود اين باکتري‌ها، رشد باکتري‌هاي خطرناك را متوقف ميكند و مانع تكثير آنها مي‌شود.
سلامت: از روي چه علائم و نشانه‌هايي مي‌توان به عفونت ادراري نوزادان، شيرخواران يا كودكان پي برد؟
تا حدود سن شش ماهگي كه كودكان نمي‌توانند مشكلشان را بيان كنند و هنوز توانايي اشاره هم ندارند، علائم به صورت بي‌قراري، بد شيرخوردن، تب، كاهش وزن و علائم گوارشي مانند اسهال يا تهوع و استفراغ بروز مي‌كنند. البته اين علائم معمولا در گلودرد و گوش درد هم ديده مي‌شوند و قابل افتراق نيستند و فقط به وسيله آزمايش‌هاي دوره‌اي كه پزشك متخصص اطفال تجويز ميكند، قابل تشخيص خواهند بود. پس منتظر نباشيد تا علائم بروز كنند، بلكه كودك بايد همواره تحت نظر يك پزشك باشد تا هر شش ماه آزمايش‌هاي دوره‌اي شامل آزمايش ادرار و سونوگرافي براي او انجام دهد. در سنين بالاتر يعني حدود يك تا دو سالگي، عفونت ادراري خود را با علائمي همچون شكم درد، جيغ زدن هنگام ادرار، و علائم کمتر شايعي مانند كاهش وزن، نشان مي‌دهند.
سلامت: چه عواملي باعث مي‌شود كه يك كودك دچار عفونت ادراري شود؟
نكته بسيار مهمي كه در مورد ايمني كودكان وجود دارد، شيوه برخورد والدين و خواهر و برادر با كودك است. اگر در خانواده‌اي تنش وجود داشته باشد و برخورد خشني با كودك صورت بگيرد، روي سيستم ايمني كودك و تغذيه وي تاثير سوء مي‌گذارد. اثبات شده اسپاسم‌هاي كف لگن در كودكاني كه پدر و مادر خشني دارند، بيشتر است. يعني ادرار خود را بيشتر نگه مي‌دارند. در نتيجه هم دچار يبوست مي‌شوند و هم دفع ادرارشان با مشكل مواجه مي‌شود. عامل ديگر ابتلا به عفونت ادراري، رژيم غذايي كودك است. مصرف انواع تنقلات شامل چيپس و پفك، مواد رنگي شور و... به كليه‌ها آسيب مي‌رسانند بنابراين استفاده از ميوه‌هاي مختلف به جاي تنقلات بي‌فايده و مصرف صحيح مايعات شامل آب، آب?ميوه، شربت آبليمو- عسل و... به جاي انواع نوشابه‌ها در پيشگيري از ابتلا به عفونت ادراري موثر است.
سلامت: اگر عفونت، زود درمان نشود، چه عواقبي در پي خواهد داشت؟
عفونت طول كشيده، مخاط مثانه را بسيار حساس ميكند و حجم آن را كاهش مي‌دهد. همچنين مي‌تواند باعث ايجاد اختلالات عصبي در مثانه و برگشت ادرار يا ريفلاكس از مثانه به كليه شود. در نهايت عفونت ادراري زمينه‌ساز ايجاد سنگ در قسمت‌هاي مختلف دستگاه ادراري مي‌شود. يک عفونت ساده به خصوص در دوران كودكي آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به كودك مي?زند.
سلامت: آيا رابطه‌اي بين عفونت ادراري كودكان و شب‌ادراري آنها وجود دارد؟
شب‌ادراري مي‌تواند فقط علامت يك عفونت ادراري باشد. شب ادراري در خانواده‌ها معمولا به شكل زمينه‌هاي ارثي حتي ممكن است تا سن 15 سالگي ادامه پيدا كند. در واقع در سنين 6 تا 7 سالگي شب ادراري مساله عجيبي نيست اما از اين سن به بعد توقع داريم هر سال 15 درصد از شيوعش كم شود اما به هر حال با آزمايش ادرار در كودكاني كه مشكل ادراري دارند، مي‌توان به وجود عفونت ادراري پي برد.