بي اختياري ادرار» به دفع‌مكرر ادرار در لباس يا رختخواب‌گفته‌مي‌شــود كه معمولا به صــورت «شب ادراري» است ، يعني كودك در روزدفع ادرار را كنترل مي‌كند امادر شب و هنگام خواب قادر به اين‌كنترل نخواهدبود. البته سني كه شبادراري به عنوان يك پديده غيرطبيعي‌تلقي مي‌شود به‌چندين عامل بستگي‌دارد كه عبارتند از: سني كه كودك‌كنترل ادرار را فراگرفته‌است. جنسيت‌وي ، الگو و دفعات بي اختياري وانتظار والدين از كودك.
عدم کنترل ادرار يک علامت روان تني شايع است که هم به تنهايي و هم همراه با سايراختلالات کودکان و نوجوانان تظاهر مي‌يابد و زماني اين اختلال مطرح مي‌باشد کهکودکي که حداقل سن او 5 سال مي‌باشد، هنوز کنترل ادرار خود را به طور کامل بدستنياورده است و در رختخواب يا لباس خودش ادرار مي‌کند که اين عدم کنترل ممکن است فقطدر شب (تنوع شبانه)، فقط در روز (نوع روزانه) يا در هر دو زمان (نوع مختلط) باشد،ممکن است اين رفتار کودک عمدي يا غيرعمد باشد.
از بين اين کودکان کساني هستند که در مرحله‌اي از سن خود حداقل به مدت 6 ماه تايکسال کنترل ادرار خود را بدست آورده‌اند و پس از آن مجدد دچار مشکل شده‌اند (نوعثانويه) ولي کودکاني نيز هستند که هيچگاه کنترل ادرار خود را بدست نياورده‌اند کهاين نوع شب ادراري اوليه مي‌ناميم و شايع‌تر از نوع ثانويه مي‌باشد.
شيوع اين بيماري در پسران 15-6 درصد و در دختران 12-3 درصد مي‌باشد. با افزايشسن شويع آن کاهش مي‌يابد و در سن 14 سالگي شيوع آن بين 5 % - 5 / 1 % مي‌باشد. شبادراري در پسران شيوع بيشتري نسبت به دختران دارد. در بزرگسالان شيوع شب ادراري بهيک درصد (1% ) مي‌رسد. درصد بالايي از کودکاني که مبتلا به شب ادراري هستند دربستگان درجه يک خود افرادي را دارند که مبتلا به شب ادراري بوده‌اند و همچنينچنانچه يکي از والدين تارخچه مثبت شب ادراري داشته باشند، احتمال ابتلاء فرزند آنهابيشتر از جمعيت عادي است و چنانچه هر دو والد سابقه مثبت داشته باشند احتمال ابتلاءکودک واضحا افزايش مي‌يابد و اين مسئله بعد ژنتيک را در اين بيماري پررنگترمي‌کند.
کودکان در چه سني بايد کنترل ادرار را به دست بياورند ؟
توانايي کنترل ادرار و مدفوع نيزجزء رشد حرکتي - رواني کودک محسوب مي شود. معمولاً کودکان در حدود 15ماهگي مي توانند نياز به اجابت مزاج خود را بگويند. درحدود 20ماهگي، طي روز، ادرار خود را کنترل مي کنند و در 36ماهگي نيز مهارت کنترلشبانه ادرار را کسب مي کنند.
اما در صورتي که فرزند شما نسبت به حدود سني ذکر شده تأخير نشان مي دهد، نبايداو را مورد سرزنش قرار داده يا حتي به تنبيه متوسل شويد. زيرا تنها خواست و ارادهکودک نيست که او را قادر به کنترل ادرار و يا مدفوع مي کند، بلکه فاکتورهاي پيچيدهديگري نظير عوامل ارثي، محيطي که کودک در آن زندگي مي کند، وضعيت سلامت عمومي و سيررشد او در اين امر مؤثر مي باشند.
بررسي نوار مغزي عليرغم انجام زياد آن در کودکان مبتلا به شبادراري فقط در صورتي توصيه مي‌شود که در شرح حال و معاينه و تاريخچه کودک يافته‌ايبه نفع صرع پيدا شود
در پيش گرفتن رفتاري محبت آميز به همراه درک کودک، مي تواند در به دست آوردنمهارت کافي جهت کنترل مثانه به او کمک نمايدو بالعکس، رفتار خشونت آميز به همراهسرزنش و تحقير، نه تنها مؤثر نيست، بلکه از نظر رواني تأثيري منفي داشته و نوعياحساس طرد شدگي را در کودک بر مي انگيزد. علاوه بر اين، طفل به هنگام رفع حاجت دچاراضطراب و تشويش شده و نوعي احساس نارضايتي مي کند. در حالي که به اين نياز طبيعيبايستي با عکس العملي طبيعي پاسخ داده شود.
اما اگر کودک حتي پس از چهار سالگي شب ادراري دارد،بايستي دليل آن مورد بررسي قرار گيرد.
علت اين بيماري چيست؟
حقيقتا نمي‌توان علت واحدي را براي اين اختلال مطرح کرد. درنوع اوليهممکن است تاخير تکاملي و رشديمطرح باشد و بعد ژنتيک نيز به عنوان عامل قوي ديگر در نظر گرفته شود. نوع ثانويهکه معمولا در سن 7-5 سالگي شروع مي‌شودمي‌تواند تظاهري از وجود استرس کودک باشد مانند: تولد نوازد جديد، مهاجرت و نقلمکان، دعواهاي خانوادگي، اختلاف، جدايي و طلاق والدين، تعويض مدرسه و روود به مدرسهجديد…
مواردي از همراهي شب ادراري با ساير اختلالات روانپزشکي مانند: تاخير تکاملي،اختلال بيش فعالي – کم توجهي و اختلالات رفتاري ديده مي‌شود. در مورد بيماري‌هايجسمي مانند ديابت، کم کاري تيروئيد و علل ساختمانيو نقايض آناتوميک از کودکانمبتلا، اين مشکلات را داشته باشند در نتيجه بررسي آنها به طور معمول پيشنهادنمي‌شود و بررسي‌هاي پرهزينه، تهاجمي و دردناک بستگي به نتيجه معاينه فيزيکي، شرححال اخذ شده از بيمار و يافته‌هاي باليني دارد ولي بهتر است عفونت ادراري بخصوص دردختران مبتلا مورد بررسي قرار گيرد. بررسي نوار مغزي عليرغم انجام زياد آن درکودکان مبتلا به شب ادراري فقط در صورتي توصيه مي‌شود که در شرح حال و معاينه وتاريخچه کودک يافته‌اي به نفع صرع پيدا شود.
گاه ديده مي‌شود که شب ادراري متعاقب مصرف برخي از داروهاي روانپزشکي رخ مي‌دهددر نتيجه بهتر است در اين مورد نيز دقت نماييم. کودکاني نيز هستند که بنا به بعضيدلايل روانشناختي، آب و مايعات زيادي مصرف مي‌کنند که متعاقب آن دچار شب ادراريمي‌شوند.
درمان شب ادراري :
بعضي عوامل از جمله كمبود هورمون آنتي‌ديورتيك يا كاهش ظرفيت مثانه ، عفونت‌هايادراري ، عوامل رواني و استرس‌ها مي‌توانند موجب شب ادراري كودكان شوند.
براي اصلاح اين مشكل، قبل از هرگونه دارودرماني، بايد اقدام به رفتاردرماني كردو اين امر مستلزم همكاري والدين و كودك، هر دو است.
اقدامات لازم كه بايد توسط والدين صورت بگيرد چنيناست:
1 ـ كودك را متوجه كنيد كه پس از شام مصرف مايعات را به حداقل برساندتا ادرار كمتري توليد شود.
2 ـ قبل از رفتن به رختخواب حتما كودك را به دستشويي برده تا مثانه را كاملاتخليه كند.
3 ـ تشك او را با رويه ضد آب پوشانده و در اتاق از بوگيرها يا خوشبوكننده‌هايهوا استفاده كنيد تا اگر شب ادراري اتفاق افتاد باعث آزار بيشتر كودكتان نشود.
4 ـ چند ساعت پس از آن كه كودك خوابيد، حتما او را بيدار كرده تا به دستشوييرود.
5 ـ كودك را در صورت شب ادراري توبيخ نكنيد.
آموزش‌هاي لازم براي كودك مبتلا به شب ادراري چنيناست:
الف ـبايد به كودك آموزشداد تا به ميزان دريافت مايعاتش در شب توجه كند و به هنگام تخليه ادرار، مثانه راكاملا خالي كند.
ب ـدر طول روز مثانه را منقبض كند تابتواند زمان بيشتري ادرار خود را نگه دارد.
پس از اقدامات فوق در صورت عدم موفقيت براي كنترل شب ادراري مي‌توان درماندارويي را زير نظر متخصص شروع كرد، اما بايد توجه داشت كه آموزش مهارت كنترل ادراراز درمان دارويي مهم‌تر است، زيرا معمولا با قطع دارو شب ادراري مجددا عودمي‌كند.
دسمو پرسين دارويي است كه توليد ادرار را كم مي‌كندو مي‌تواند در 50 درصد موارد كمك‌كننده باشد.
شب ادراري به طور کلي يک بيماري خوش خيم و خود به خودمحدود شوندهاست. بهبودي بخصوص در سن 7-5 سالگي و پس از 12 سالگي رخ مي‌دهد. در صورتي که درمانيانجام نشود ميزان بهبودي 20-10 درصد در سال مي‌باشد
ايمي پرامينداروي ديگري است كهمي‌تواند در 40 درصد موارد كمك‌كننده باشد، اما چون دارويي است كه فاصله دوز سمي بادوز درماني‌اش بسيار كم است، حتما بايد تحت نظر پزشك مصرف شود.
اكسي بوتينيندارويي است كه برايكودكان با مثانه بيش‌فعال به كار مي‌رود. كودك با مثانه بيش‌فعال كودكي است كه بيشاز يك بار در شب جاي خود را خيس مي‌كند و حتي اگر در روز هم بخوابد، ممكن است جايخود را خيس كند. اكسي بوتينين معمولا به تنهايي موثر نيست و همراه دسمو پرسين بهكار مي‌رود.
درباره شب ادراري ثانويه حتما بايد علت اصلي درمانشود،مانند درمان عفونت ادرار، رفع سندرم‌هاي اتو ايمون وبيماري‌هاي آلـــرژيك، درمان بيــــمــاري‌هاي متـــابوليك مثل ديابت، و...
از خــــــوردن نوشابه‌هاي داراي كافئين هم جداخودداري شود.
شب ادراري به طور کلي يک بيماري خوش خيم و خود به خودمحدود شونده است. بهبوديبخصوص در سن 7-5 سالگي و پس از 12 سالگي رخ مي‌دهد. در صورتي که درماني انجام نشودميزان بهبودي 20-10 درصد در سال مي‌باشد.