کودکي از مهم‌ترين دوران زندگي افراد است زيرا در اين دوران دستگاه‌هاي بدن به تدريج تکامل پيدا مي‌کنند و به بيشترين کارايي خود مي‌رسند...
دستگاه بينايي هم از اين قاعده مستثنا نيست. بنابراين بايد به سلامت بينايي کودکان توجه ويژه‌اي داشت تا آثار منفي بيماري‌ها و مشکلات بينايي در آنها به حداقل برسد. در گفت‌وگويي با دکتر محمدرضا فرتوک‌زاده، جراح و متخصص بيماري‌هاي چشم، فوق‌تخصص قرنيه و عضو هيات‌علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران به بررسي انواع اختلالاتي که سلامت بينايي کودکان را تهديد مي‌کنند و رشد و تکامل اين دستگاه را به خطر مي‌اندازند، پرداخته‌ايم که در ادامه مي‌خوانيد.
سلامت: آقاي دکتر! بيماري‌ها و مشکلات چشم کودکان تا چه حد متاثر از مراقبت‌هاي دوران بارداري و حتي قبل از آن است؟
عوامل گوناگوني مي‌تواند در رشد جنين از جمله در رشد چشم تاثير داشته باشد. به عنوان نمونه مصرف بعضي از داروها مي‌تواند در ايجاد ناهنجاري‌هاي بدن جنين نقش مهمي داشته باشد. به خصوص اينکه اگر اين داروها در 3 ماهه اول بارداري مصرف شوند، اثرات وسيع‌تري روي جنين خواهند داشت. ابتلا به برخي از بيماري‌ها نيز مي‌تواند تاثيرات بدي روي چشم داشته باشد. از جمله اين بيماري‌ها مي‌توان به سرخجه اشاره کرد که ابتلا به آن در دوران بارداري مي‌تواند چشم جنين را با مشکلاتي همچون آب‌مرواريد، لک قرنيه و کوچکي چشم مواجه کند. همچنين عفونت‌هايي که مادر در دوران بارداري به آن مبتلا مي‌شود مانند عفونت مجاري تناسلي و تبخال تناسلي مي‌تواند زماني که جنين در زايمان طبيعي از اين کانال‌ها رد مي‌شود وي را مبتلا به مشکلات چشمي کند.
سلامت: عوامل ژنتيکي و ارث تا چه حد مي‌تواند چشم کودکان را درگير کند؟
ما خيلي نمي‌توانيم روي ارث و عوامل ژنتيکي پافشاري کنيم. براي اينکه شناخت ژن‌ها و نوع وراثت بسيار مشکل است و نمي‌توانيم بگوييم فردي که به يک بيماري چشمي مبتلاست حتما ژن بيماري‌اش را به فرزندش منتقل مي‌کند يا نمي‌کند. البته اگر زوجين مثلا هر دو مبتلا به قوز قرنيه باشند فرزندشان نيز مبتلا خواهد شد بنابراين بهتر است اين دو با هم ازدواج نکنند اما در مورد ساير بيماري‌ها نمي‌توان چيزي گفت.
سلامت: پس اگر زوجي قبل از باردار شدنشان به شما مراجعه کنند و بگويند سابقه يک بيماري چشمي در فاميلشان دارند، شما چه مي‌کنيد؟
اگر زوجي مراجعه کند و درخصوص بيماري‌هاي چشمي مشاوره ژنتيک بخواهد ما حتما اين مشاوره ژنتيکي را به آنها مي‌دهيم. منظورم اين بود که مردم خيلي نگران اين قضيه نباشند. چون اين بيماري‌ها معمولا شايع نيستند. فقط بعضي از بيماري‌ها مانند شب‌کوري، قوز قرنيه و ... در زوجين کاملا مشخص و ارثي هستند. بنابراين وقتي يک زوج سالم به ما مراجعه مي‌کنند به دنبال بررسي ژنتيکي در فاميلشان نمي‌رويم.
سلامت: زمان طلايي تشخيص زودهنگام بيماري‌هاي چشمي کودکان چه زماني است؟
دقيقا همان زماني است که نوزاد متولد مي‌شود. در همان زمان با يک معاينه مي‌توان فهميد که آيا نوزاد به بيماري‌هايي همچون آب‌مرواريد، آب‌سياه، ضايعه قرنيه، ضايعه پلکي و... مبتلا هست يا خير.
سلامت: اين معاينه حتما بايد توسط چشم‌پزشک انجام شود؟
تعداد متخصصان چشم آنقدر نيست که در تمام اتاق‌هاي زايمان حضور داشته باشند اما اگر متخصص اطفالي به اين مسايل دقت داشته باشد و با توجه خاصي چشم را معاينه کند، مشکلي نيست و مي‌تواند متوجه بروز ناراحتي در چشم نوزاد بشود و اگر متوجه عارضه‌اي شد آن را به متخصص چشم ارجاع دهد.
سلامت: چه بيماري چشمي‌اي در دوران نوزادي، شيرخواري يا کودکي شايع‌تر است؟
يکي از بيماري‌هاي بسيار شايع دنيا، تنبلي چشم است. تنبلي چشم نوعي کاهش بينايي است که در اثر بروز مانع يا اختلال در تکامل بينايي ايجاد مي‌شود و گاهي اوقات بنا به دليلي فعاليت بينايي يک چشم يا هر دو چشم کم مي‌شود. بايد بدانيد انحراف چشم، آب‌مرواريد، عيوب انکساري و افتادگي پلک، مشکلاتي هستند که باعث بروز تنبلي چشم مي‌شوند. اتفاقا راحت‌ترين راه پيشگيري و درمان هم مربوط به تنبلي چشم است به همين دليل به والدين کودکان 4 تا 6 ساله توصيه مي‌کنم که چشم فرزندان‌شان را حتما در پايگاه سنجش بينايي که هرساله در سطح کشور برپا مي‌شود يا توسط اپتومتريست بررسي کنند تا اگر کودکي دچار تنبلي چشم بود هر چه سريع‌تر درمان شود زيرا همين بيماري ساده باعث ايجاد کم‌بينايي و نابينايي مي‌شود.
سلامت: مهم‌ترين علائم و نشانه‌هاي بيماري‌هاي چشمي در نوزادان چيست؟
اولين نکته اين است که دقت کنيم نوزاد به موقع دنيا آمده يا نارس است. معمولا چون نوزادان نارس تنفس خوبي ندارند و بايد اکسيژن بگيرند در دستگاه‌هاي اکسيژن گذاشته مي‌شوند و همين امر باعث مي‌شود به ضايعات شبکيه در اثر نارس بودن شبکيه مبتلا شوند. زيرا اکسيژن زياد مي‌تواند باعث رشد عروق نابه‌جا در شبکيه شود. اين عروق نابه‌جا مي‌تواند خون‌ريزي و حتي نوزاد را به نابينايي مبتلا کند. پس هر نوزادي که نارس به دنيا آمده بايد حتما پس از اکسيژن‌درماني توسط متخصص چشم‌پزشک در همان ماه اول زندگي مورد معاينه قرار بگيرد. زيرا با تشخيص سريع و به موقع اين ضايعات به راحتي با ليزردرماني سرپايي قابل پيشگيري است. اما اگر طول بکشد ممکن است منجر به خون‌ريزي شبکيه شود که معمولا براي درمان، جراحي سنگيني لازم است که با اين حال نتيجه کار باز خيلي خوشايند نيست و کاهش بينايي زيادي خواهيم داشت. البته اين به آن معنا نيست که تمام نوزادان نارسي که در دستگاه اکسيژن قرار مي‌گيرند به اين ضايعه مبتلا شوند اما در هر حال همه آنها بايد مورد‌معاينه قرار بگيرند. علامت ديگر اين است که مردمک چشم نوزاد رنگ عادي ندارد. در حالت عادي زماني که به مردمک چشم نگاه مي‌کنيم مردمک بايد کاملا مشکي باشد. اما اگر داخل آن سفيدي يا بازتاب نوري غيرعادي ديده شود نشان‌دهنده يکي از ناراحتي‌هاي چشمي يا نوعي تومور بدخيم چشمي است که بايد حتما توسط چشم‌پزشک مورد بررسي و معاينه قرار بگيرد.
يک علامت مهم ديگر در نوزادان، لک قرنيه است. حتي جنيني که در رحم مادر قرار دارد ممکن است در اثر بيماري‌هاي جنيني دچار لک قرنيه شود. لک قرنيه به راحتي توسط والدين قابل تشخيص است. يک لک سفيد وشيري‌رنگ که روي قرنيه چشم ايجاد مي‌شود و والدين به محض ديدن آن مي‌توانند نوزادشان را نزد چشم‌پزشک ببرند. علت ايجاد آن هم عفونت‌هاي قرنيه در داخل رحم است.
علامت ديگر کوچکي و بزرگي قرنيه است. بزرگ شدن قرنيه نشان‌دهنده ابتلاي نوزاد به آب‌سياه و کوچکي آن هم دليلي براي نابينايي است.
سلامت: پلک زدن زياد هم در کودکان نشانه بيماري چشمي است؟
بله! يکي از بيماري‌هاي شايعي که موجب
پلک زدن زياد مي‌شود بيماري بلفاريت است. در اين بيماري مژه‌ها شوره يا دانه‌هاي ريز چربي مي‌زنند و چشم را تحريک مي‌کنند. به همين دليل بيمار براي رفع تحريک چشمي دائم پلک مي‌زند. بعد از بلفاريت موضوع تيک مطرح و بيشتر در کودکان مضطرب ديده مي‌شود. عوامل ديگر شامل خستگي، مصرف چاي و قهوه، وجود جسم خارجي در چشم، ضايعات پلکي، ضايعات مربوط به ملتحمه و عادت به پلک زدن زياد است.
سلامت: چه عواملي باعث افتادگي پلک در کودکان مي‌شود؟
شايع‌ترين علت افتادگي پلک مادرزادي است. عوامل ژنتيکي ممکن است خيلي کم در آن دخيل باشند. علت افتادگي پلک مي‌تواند ناشي از صدمات هنگام زايمان، استفاده از فورسپس براي تسهيل زايمان، بعضي از بيماري‌ها، عفونت، جوش و... باشد. اگر پلک در سن زير 9 سالگي پايين بيفتد به طوري که جلوي مردمک را بگيرد و چشم قادر به ديدن نباشد در آن صورت آن چشم حتما تنبل خواهد شد بنابراين عمل جراحي درمان افتادگي آن پلک اورژانسي است. اما زماني که پلک افتادگي دارد اما جلوي ديد مردمک را نگرفته عمل جراحي آن جنبه زيبايي دارد و در هر سني قابل انجام است.