در الگوهای تربیتی کودکان و نوجوانان، برخی مسائل همواره ذهن والدین را به خود مشغول می کند. یکی از این مسائل مناسب یا نامناسب بودن استفاده از فناوری هایی همچون رایانه، تلفن همراه، تلویزیون و غیره در جریان تربیت و پرورش کودک است.
بعضی کارشناسان می گویند، به کار انداختن تمامی حواس کودک برای یادگیری و درک محیط پیرامون موضوع بسیار اساسی است زیرا به رشد و پرورش ابعاد مختلف وجودی کودک منجر می شود. اگر کودک در سنین پایین از حواس خود بیشتر استفاده کند، زمینه رشد وی بهتر و سریع تر فراهم می شود. به این ترتیب حتی ممکن است استفاده از این فناوری ها برای یک کودک شیرخوار هم به تحریک حواس پنج گانه وی بینجامد.
اهداف
شکی نیست که در دنیای ارتباطات حذف این وسایل از زندگی نه امکان پذیر و نه منطقی است. اما این وسایل از قبیل تلویزیون، رایانه، تلفن همراه و بازی های ویدئویی تا چه حد باید در تربیت و پرورش کودک نقش داشته باشد، پرسشی اساسی است که ذهن محققان و پژوهشگران را به خود مشغول کرده است.
نکته این جاست که پیشرفت همین فناوری ها باعث شده است محققان به یافته های جدیدی از تاثیر محیط پیرامون بر رشد و تکامل ذهنی و شخصیتی کودک برسند. به بیان دیگر دستاوردهای محققان در زمینه روان شناسی رشد کودک به میزان زیادی مرهون پیشرفت فناوری و ابزارهای جدید است.
به همین دلیل است که نمی توان ادعای مخالفان را درباره تاثیر منفی این ابزار بر روان کودک پذیرفت. اگر این وسایل در خدمت اهداف بزرگی قرار بگیرد، باعث رشد جنبه های ناشناخته وجودی فرد می شود. بنابراین داشتن هدف به هنگام استفاده از فناوری های روز باید اولین اولویت والدین باشد.
دکترپیمان هاشمیان، فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان و استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان این مطلب به خراسان، می گوید: استفاده از رایانه، تلفن همراه و بازی های ویدئویی برای کودکان بالای ۳ سال بدون اشکال است به شرط این که کودک هدف از استفاده این وسایل را بداند و سرگردان و بی هدف وقتش را تلف نکند.
کودکی که نداند باید چه استفاده هایی از رایانه بکند، در طول زمان از این ابزار خسته و یا به شیوه غیرمنطقی فقط به یک جنبه از آن علاقه مند می شود و به عنوان نمونه تنها برای بازی پای رایانه می نشیند.
نکته این جاست که والدین می توانند استفاده از این وسایل را برای کودک هدف دار کنند و خود به آن مسلط باشند. به عنوان مثال نرم افزارهای آموزشی متعددی که می شناسند، با توجه به علایق و استعداد کودک یا نوجوان، در اختیار وی قرار می دهند تا بتواند خلاقیت خود را بروز دهد.
همچنین در صورت گرایش کودک به انجام بازی های رایانه ای یا ویدئویی، والدین باید محتوای این بازی ها را شناسایی کنند. اگر بازی هدفمند و سازنده نیست، با بیان توضیحاتی آن را از دسترس کودک دور کنند. بازی های هیجانی یا پرخشونت که ممکن است به پرخاشگری کودک بینجامد، بهتر است در دسترس وی قرار نگیرد.
دکترهاشمیان با اشاره به این که والدین نباید علایق و خواسته های کودک را در انتخاب فیلم یا بازی نادیده بگیرند، تصریح می کند: بدیهی است که ممکن است یک کودک به داستان های تخیلی و دیگری به فیلم های جنگی علاقه مند باشد. بهتر است والدین این تفاوت را درک کنند و اگر این فیلم ها یا بازی ها متناسب با فرهنگ ماست، آن را در اختیار کودک قرار دهند. نکته این جاست که فیلم یا بازی خشن باید پایان پرمعنا و مثبت داشته باشد که به نفی خشونت و پرخاشگری بپردازد.
مزایای فناوری های جدید
شکی نیست که استفاده از رایانه به تقویت ارتباط بین حواس پنج گانه می انجامد و حس شنوایی و بینایی کودک تقویت می شود. یکپارچگی ۵ حس با یکدیگر نیز از جمله نتایج مفید استفاده از این ابزار است.دکتر هاشمیان نژاد با اشاره به این که در بسیاری از موارد ایجاد هماهنگی بین حواس پنج گانه کودک باعث رفع مشکلات تحصیلی وی می شود می افزاید: در بسیاری از موارد تقویت حس بینایی و شنوایی و ارتباط بین آنها به کودک در دیکته نوشتن کمک می کند و ریاضیات و مهارت خواندن کودک تقویت می شود.
در بعضی موارد کودکانی که مشکل خواندن دارند، با چنین ابزار کمکی می توانند بین حواس خود هماهنگی بیشتری ایجاد کنند و بهتر بخوانند، فراموش نکنید که حذف رایانه از دنیای کودک کار غیرمنطقی است اما والدین آگاه با توجه به ویژگی ها و سن و علایق کودکشان تلاش می کنند این ابزار را در اختیار وی قرار دهند. هرچند پیشنهاد می شود از ۳سالگی به بعد رایانه در اختیار کودکان قرار بگیرد اما این که دقیقا در چه سنی این کار امکان پذیر است بستگی به ویژگی ها و خصوصیات کودک دارد.
شکایت همیشگی والدین
یکی از مواردی که والدین همواره از آن شکایت دارند، استفاده چندین ساعته از رایانه، تلویزیون، بازی های ویدئویی و ... است.استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این زمینه می گوید: نکته این جاست که بسیاری از والدین از مهارت های فرزند پروری آگاهی چندانی ندارند و تصور می کنند فقط در یک خانواده ایده آل می توان طبق برنامه و اصولی فرزندان را تربیت کرد.
این درحالی است که اگر والدین مثل برنامه درسی برای ساعات منزل هم برنامه ای تهیه کنند زمینه تحقق بسیاری از انتظاراتی که از کودک دارند، فراهم می شود به ویژه این که استفاده از رایانه اغلب با استقبال کودک روبه رو می شود. والدین می توانند به راحتی ساعاتی را برای انجام تکالیف درسی یا تفریح خارج از منزل در نظر بگیرند و استفاده از رایانه را بین این کارها قرار دهند، همچنین می توانند از روش امتیازدهی برای بازی با رایانه استفاده کنند. به عنوان مثال اگر کودک توانست ۱۰امتیاز بیاورد می تواند نیم ساعت بازی ویدئویی هم انجام دهد.
حرف آخر
دکتر هاشمیان با بیان این که بسیاری از والدین نمی توانند برنامه ریزی منظمی برای بچه ها انجام دهند و طبق آن از بچه ها بخواهند که فقط ۲ ساعت پای رایانه بنشینند، تاکید می کند: در بسیاری از موارد تربیت کودک بدون برنامه و فرمول است و والدین نمی توانند بچه ها را از رایانه جدا کنند چون برنامه ای برای آنها ندارند و تفریح دیگری برنامه ریزی نکرده اند.
والدین باید در طول هفته برنامه پیاده روی، خرید دوچرخه سواری، دید و بازدید، بازی با همسن و سال ها، رفتن به پارک، سینما و ... را برای بچه ها تدارک ببینند تا بچه ها بدانند که اگر از رایانه جدا شوند یا فقط نیم ساعت بازی کنند، می توانند تفریح دیگری داشته باشند.
اما متاسفانه والدین بچه ها را جلوی رایانه رها می کنند و آن ها را تنها می گذارند و بعد شکایت می کنند که بچه ها از رایانه جدا نمی شوند و ساعت ها وقتشان را تلف می کنند، حتی گاهی می توان بچه ها را تشویق کرد یکی در میان تفریحات خود را خارج یا داخل منزل انجام دهند تا علاوه بر مهارت های حرکتی کودک خلاقیت وی نیز شکوفا شود.بعضی از کودکان آن قدر بی تحرک و ساکن پای رایانه می نشینند که حتی نمی توانند یک توپ بزنند و این ایراد بسیار بزرگی است زیرا کودک باید از تمامی جهات رشد کند.
دکتر هاشمیان با اشاره به این که والدین اگر ۲ساعت وقت مفید برای کودک خود بگذارند، بخش عمده ای از وظایف خود را انجام داده اند، تصریح می کند: در سایر ساعات روز هم اگر برنامه مشخص و خوبی برای کودک وجود داشته باشد، پرستار مراقب کودک یا هر فرد دیگری که با وی هست می تواند اوقات خوبی را برای وی فراهم کند.