چند روز پيش با يكي از دوستانم مشغول گفت‌وگوي تلفني بودم او از دست پسر كوچكش شاكي بود و مي‌گفت: «ديشب براي صرف شام به خانه خواهرم دعوت شده بودم. با هم گرم صحبت بوديم كه ناگهان دختر 8 ماهه‌اش جيغ كشيد. وقتي نگاه كردم ديدم پسرم گوش دخترك بينوا را به دندان گرفته است. خيلي خجالت مي‌كشم. نمي‌دانم چه بايد بكنم...
حتي موقع شيرخوردن هم سينه‌ام را گاز مي‌گيرد. خلاصه هرچي دستش برسد گاز مي‌گيرد.» در گفت‌وگو با دكتر نسرين اميري، فوق‌تخصص روان‌پزشكي اطفال و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي، درباره گاز گرفتن كودكان صحبت كرده‌ايم.
سلامت: خانم دكتر! بسياري از والدين نگران گازگرفتن فرزندشان هستند. لطفا دليل اين امر را توضيح دهيد.
كودك با گاز گرفتن، درك بهتري از اشياي پيرامونش پيدا ميكند و از اطلاعات به دست‌آمده لذت مي‌برد و براي به‌دست‌آوردن تجربه اين كار را انجام مي‌دهد. بعضي اوقات هم به علت درد يا خارش روي لثه‌هاي خود كه احتمالا زمان دندان درآوردنش است از اشيا يا سينه مادر براي تسكين استفاده ميكند. البته در اين هنگام به علت ضعيف‌بودن عضلات فك و دهان گازگرفتن بچه اصلا دردناك نيست و مادر هم واكنش بدي ندارد اما به تدريج و با درآمدن دندان‌ها عكس‌العمل اطرافيان متفاوت مي‌شود.
سلامت: آيا اين مشكل طبيعي است؟
بله، اين عمل كاملا طبيعي است. معمولا گاز گرفتن آنها از 6-5 ماهگي شروع مي‌شود و تا 3 سالگي ادامه مي‌يابد و اوج آن هم بين 2-5/1 سالگي است اما اگر بعد از 3 سالگي ادامه يابد حتما به درمان نياز دارد و آنچه اهميت زيادي دارد آن است كه هميشه بايد در مقابل گازگرفتن كودك واكنش نشان داد و اينجاست كه مقابله صحيح والدين مي‌تواند مانع از رفتار نادرست بچه شود زيرا اگر نتوانيم اين عمل را كنترل كنيم كودك و خانواده، در آينده با مشكلات جدي‌تري روبرو خواهند شد. اغلب واكنش‌هاي نابه‌جا و غلط خانواده باعث ادامه روند گازگرفتن مي‌شود.
سلامت: منظورتان از برخوردهاي غلط و نابه‌جاي خانواده‌ها چيست؟
بعضي از پدرومادرها فكر مي‌كنند گازگرفتن جزيي از دنياي كودكانه است و با او همكاري هم مي‌كنند مثلا انگشت دست خود را در دهان او قرار مي‌دهند تا گاز بگيرد. هنگام درآمدن دندان‌ها مي‌توان وسايلي كه در داروخانه‌ها و فروشگاه‌هاي ويژه كودكان وجود دارند خريداري كرد و در اختيار کودک قرارداد تا به لثه‌ها بزنند. وقتي كودك سينه مادرش را گاز مي‌گيرد و واكنشي از جانب مادر نمي‌بيند بلكه با چهره رضايت‌مند او هم روبرو مي‌شود، فكر ميكند با گاز گرفتن، اتفاقي نمي‌افتد و چنين برداشت ميكند كه کار خوبي هم انجام داده است. در شيردهي مادر و كودك هر دو بايد لذت ببرند. وقتي نياز در مقابل نياز قرار مي‌گيرد تعادل در رابطه به وجود مي‌آيد. بدون شك در اين رابطه مادر آسيب مي‌بيند. رفتار والدين بايد به‌گونه‌اي باشد كه مانع از تداوم گازگرفتن كودك شود.
سلامت: راهكار چيست؟
برخورد در سنين مختلف، متفاوت است. تا قبل از 3 سالگي بايد به‌صورت فيزيكي مقابله كنيم. وقتي كودك خيلي كوچك است و هنگام شيرخوردن سينه مادرش را گاز مي‌گيرد با گرفتن بيني‌اش بايد از گازگرفتن او جلوگيري كنيم. گرفتن بيني باعث مي‌شود بچه نتواند تنفس كند و دهانش باز شود. در اين مرحله فقط بايد مهار شود. به او اخم كنيد يا با صداي بلند بگوييد نه. تا به تدريج و با درك ناخشنودي ديگران دست از اين كار بكشد. در سن 3-5/1 سالگي به صورت كاملا ملموس و عيني عكس‌العمل نشان دهيم. براي تنبيه مي‌توان با يك قطره‌چكان، يك قطره آبليموي خالص را داخل دهان بچه چكاند. اين مزه اصلا براي او خوشايند نيست و در عين حال آبليمو يك ماده خوراكي بي‌خطر است و صدمه‌اي هم به او نمي‌زند و به مرور مي‌توان كودك را از اين عادت بد جدا کرد.
سلامت: و بعد از 3 سالگي؟
بعد از 3 سالگي، رفتاردرماني آغاز مي‌شود چون كودك به دوره شناختي رسيده است. به او توضيح دهيد كه حق نداري به ديگران آسيب برساني و در صورت گازگرفتن ديگران تنبيه خواهي شد. تنبيه‌هايي كه در نظر مي‌گيريم بايد از نوع محروميتي باشد، يعني او را از حضور در كنار ديگر كودكان يا افراد خانواده دور كنيم البته اگر او را به‌طور موقت و تنها در اتاقي مي‌گذاريد دقت كنيد كه اتاق ترسناك نباشد و مدت زمان آن به اندازه خوردن يك سيب باشد يا يك ساعت كنارش قرار دهيد و بگوييد بعد از زنگ‌زدن مي‌تواني از اتاق خارج شوي (مثلا مدت 3 دقيقه). با اين اعمال به كودك مي‌فهمانيم كه ما در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه اگر خشمگين شديم حق نداريم مستقيم وارد عمل شويم.
سلامت: و اگر كودك ما قرباني بود چه بايد كرد؟
به كودك آسيب‌ديده توضيح دهيد كه اين اتفاق ممكن است رخ دهد و تو هميشه بايد مراقب خودت باشي. اگر كسي تو را گاز گرفت نبايد مقابله به مثل كني و تو هم او را گاز بگيري فقط بيني‌اش را فشار بده و به مربي مهد يا به ما اطلاع بده. متاسفانه گاهي درگيري‌هاي بين كودكان منجر به درگيري بين والدين آنها مي‌شود و مشاجره صورت مي‌گيرد. اين رفتارها اصلا مناسب نيستند. در چنين مواقعي بايد والدين با هم صحبت كنند تا بتوانند مشكل را حل كنند و اگر اطلاعات درستي درباره نحوه برخورد با گازگرفتن دارند با هم مطرح كنند و چنانچه به نتيجه نرسيدند، حتما بچه را از كودك خطاكار دور كنند. سعي كنيد آموزش صحيح را از ابتدا به بچه‌ها بياموزيد. اين جمله كه اگر تو را زدند تو هم آنها را بزن كاملا غلط است. رفتار منفي در هر صورت منفي است حتي اگر حق با بچه ما باشد.
سلامت: آيا ممكن است آسيب جدي به فرزندمان وارد شود؟
آسيب جدي وارد نمي‌شود. دهان كودك تميز است و آرواره‌هاي او هم آنقدر قوي نيست كه صدمه‌اي برساند ولي شايد ترس در كودك باقي بماند. موضوع را خيلي بزرگ نكنيد كه فاجعه‌اي رخ داده است. ديده شده والدين كودك را به پزشك قانوني هم برده‌اند واكنش‌هاي عجولانه والدين باعث مي‌شود كودك تصور كند اتفاق خاصي افتاده است. اين موضوع در مهدكودك‌ها خيلي شايع است و با حفظ آرامش و حوصله مي‌توان مشكل را برطرف كرد