کودکان امروز در یک دنیای متفاوت زندگی می‌کنند. آنها از همان سال‌های
خردسالی با فناوری‌های شگفت‌انگیز آشنا می‌شوند و خیلی سریع نسبت به کارایی تلفن‌های
همراه و لپ‌تاپ شناخت پیدا می‌کنند. حتی امروز مهارت‌های آنها نسبت به چنین
ابزاری، از والدین شان هم سبقت گرفته است.
البته پدر و مادرها هم در این امر بی‌تاثیر نیستند، زیرا این روزها
وقتی فرزندشان به دنیا می‌آید برای او یک صفحه در اینستاگرام راه می‌اندازند و از
لحظه تولد تا بقیه مقاطع زندگی او عکس می‌گذارند. همین باعث می‌شود کودک از همان
زمان با چنین ابزارهایی آشنا شود و تحت تاثیر تکنولوژی‌های نوین قرار بگیرد.
دسترسی وسیع و ساده کودکان به اینترنت و در عین حال وجود خطرات اجتناب‌ناپذیر منجر
به شکل‌گیری این پرسش شده که چگونه باید مراقب حقوق کودکان در فضای مجازی باشیم.
البته این مساله در تمام دنیا دیده می‌شود و فقط مختص بچه‌های ایران نیست. در این
میان، پرسش‌ها و تردیدهایی وجود دارد که با کارشناسان درباره این مبحث به گفت‌وگو
نشستیم.
ایمن‌سازی و
نظارت غیرمستقیم
دکتر محمد‌مهدی
لبیبی، جامعه‌شناس درباره رعایت حقوق کودکان در فضای
مجازی به جام‌جم توضیح داد: من با این جمله صحبت‌های خودم را شروع می‌کنم که
باید با دنیای جدید کنار بیاییم. طبیعی است بچه‌ها این
روزها خیلی زود درگیر فضای مجازی می‌شوند. در
این مبحث نه بزرگ‌ترها مقصرند و نه بچه‌ها. ورود
به فضای مجازی ایرادی ندارد، بلکه باید نظارت غیرمستقیم انجام شود.
وی در پاسخ به این سوال که والدین از وقتی فرزندشان به دنیا می‌آید برای او صفحه اینستاگرام باز کرده و شروع به بارگذاری عکس‌هایش می‌کنند،
آیا این کار اشتباه است یا نه، توضیح داد: به نظرم ایرادی ندارد. الان با چند‌سال قبل تفاوت دارد و تکنولوژی وارد حریم خصوصی ما شده و از آن در حال
بهره‌برداری هستیم. اگر این فضا را کنار بگذاریم که نمی‌شود. حال این سوال مطرح می‌شود که
آیا حضور بچه‌ها ایراد دارد یا نه؟ باید بگویم نه،
ایرادی ندارد. نباید مانع بچه‌ها در
این عرصه شویم. فقط باید پدر و مادرها مراقبت کنند و نظارت غیرمستقیم داشته باشند،
یعنی ایمن‌سازی کنند. این نظارت هم باید در خانواده صورت بگیرد. نباید خانواده‌ها توقع داشته باشند دولت کاری کند. همان‌طور که
والدین مراقب هستند بچه‌ها مریض
نشوند و به درس و مشق و... آنها رسیدگی می‌کنند،
باید مراقب این مساله هم باشند.
این جامعه‌شناس
ادامه داد: پدر و مادرها برای این که آسیب‌های فضای
مجازی را کمتر کنند باید خودشان در این فضا حضور فعال داشته باشند. معمولا بچه‌هایی در این فضا آسیب می‌بینند که
یا والدین‌شان از سر ناآشنایی حضور نداشته یا علاقه‌ای به
این فضا ندارند. وقتی شما فرزندتان را در فضای مجازی رها کنید، مسلما آسیب‌هایی به او وارد می‌شود. هر
آدمی به تنهایی رها شود، حتما درگیر اتفاقات خوب و بد می‌شود، چون
بستر برایش فراهم است. بنابراین ما نباید فقط نگران تهدیدهای فضای مجازی باشیم،
بلکه باید به شیوه درست عمل کنیم. متاسفانه در حال حاضر هر اتفاقی می‌افتد به گردن فضای مجازی می‌اندازیم.
مثلا کسی طلاق می‌گیرد، می‌گوییم
فضای مجازی مقصر است. دانش‌آموز بی‌علاقه به درس می‌شود، می‌گوییم متهم درجه اول، فضای مجازی است. این‌طور نیست
که اگر ما این فضا را کنار بگذاریم، همه مشکلات‌مان حل
شود.
لبیبی تاکید کرد: در حال حاضر در دنیا هم معلمان ادمین یک گروه هستند
و کانالی درست می‌کنند تا سوالات بچه‌ها را در
منزل پاسخ بدهند. در واقع این گروه‌های
مجازی ادامه کلاس درس است. بنابراین فضای مجازی پیامدهای خوب هم دارد و این‌طور نیست که بچه‌ها را
تهدید کند. ما باید شیوه درست استفاده از تکنولوژی را به فرزندان‌مان یاد بدهیم. والدین نباید توقع داشته باشند بچه‌ها گوشی خود را کنار بگذارند و پای قصه مادربزرگ بنشینند. دیگر این
نوع قصه‌ها برای بچه‌ها جاذبه
ندارد. مسلما تکنولوژی خوب است، به شرط این که سواد رسانه‌ای
استفاده از آن
را هم داشته باشیم.
این جامعه‌شناس در
پایان افزود: نباید جلوی آزادی عمل بچه‌ها را
بگیریم. در انگلستان قانونی تصویب شده و برخی چت‌ها را که
بچه‌های سنین پایین با بزرگ‌ترها
دارند، کنترل می‌کنند و بعد به خانواده اش اطلاع می‌دهند که مراقب باشند. بنابراین پیشگیری در همه جای دنیا صورت می‌گیرد؛ به همین دلیل اگر شیوه درست را یاد بگیریم، مشکلی ایجاد نمی‌شود.
پیج بچه پولدارها
دکتر علیرضا عبداللهی‌نژاد،
استاد ارتباطات درباره حقوق کودکان در فضای مجازی به ما گفت: فضای مجازی، رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر این فضا و پیام‌رسان‌های موبایلی، ابزارهای تکنولوژیک جدید هستند که همچون هر پدیده‌ای دو وجه مثبت و منفی دارند. یعنی رسانه‌های
مجازی هم فرصت هستند و هم تهدید.
وی ادامه داد: اتفاقی که با آمدن فضای مجازی رخ داده این است که شاهد
تغییر پارادایم ارتباطات سنتی هستیم. یعنی با شبکه‌های
مجازی فرصتی شده تا افراد از هر رنگ، نژاد، منزلت اجتماعی، سطح سواد، محل سکونت،
وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و... صاحب رسانه شوند. یعنی
دیگر نگاه بالا به پایین نیست و سانسور معنا ندارد. این وجوه مثبت فضای مجازی است.
اما فضای مجازی ابعاد منفی هم دارد که اگر نظارت نشود، مسلما می‌تواند منجر به پیامدهای منفی شود.
این استاد ارتباطات عنوان کرد: البته تبیین تاثیر فضای مجازی و رسانه‌ها بر کودکان که یک طبقه خاص هستند، مسلما حساس‌تر است.
طبیعی است که این طبقه از اجتماع با تهدیدهای بیشتری رو‌به‌رو هستند که هم حساس تر است و هم جنبه تخریبی دارد. بنابراین باید در
این حوزه با وسواس و دقت نظر بیشتری برخورد کنیم. در حال حاضر کودکان از ابزار
فضای مجازی به مثابه یک بازی استفاده می‌کنند و
از این طریق وارد فضا می‌شوند.
وی افزود: چندی پیش پیچ بچه پولدارها رواج پیدا کرده بود و والدین
برای این که ثروت بیشتر خودشان را نشان بدهند، عکس فرزندانشان را می‌گذاشتند و مثلا روی سر بچه خود یک تاج طلا قرار می‌دادند. مسلما این کارها اشتباه است. نباید برای معرفی خودمان از
کودکان‌مان استفاده کنیم.
عبداللهی‌نژاد
تاکید کرد: مطالعات روانشناختی نشان می‌دهد هر
چه کودکان در معرض بازی‌های فضای
مجازی قرار گرفته‌اند، بیشتر از زندگی واقعی خودشان دور شده‌اند و فردگرایی در میان آنها افزایش یافته و پرخاشگری هم بیشتر شده
است. ضمن این که فضای مجازی مانع تجربه کردن فضای جدید ارتباطات دقیق و موثر با
همسالان، خانواده‌ها و لمس پدیده‌های
واقعی می‌شود و آنها را از این فضاها دور می‌کند.
مجازی مختص کودکان
دکتر محسن ایمانی، کارشناس مسائل خانواده در این باره معتقد است:
والدین در دوران کودکی به دلیل این که فرزندشان نمی‌تواند
انتخاب کند با سلیقه خودشان برای آنها لباس می‌خرند،
اما بعد خود بچه‌ها رنگ و مدل لباس‌شان را
انتخاب می‌کنند، اما در فضای مجازی، والدین نباید قبل از این که بچه حق انتخاب
داشته باشد، برایش صفحه ایجاد کنند. باید اجازه بدهند خودش به یک سنی برسد و تصمیم
بگیرد که وارد فضای مجازی شود یا نه.
وی ادامه داد: به نظرم بچه‌ها باید
با رسانه‌ها آشنا شوند و آموزش برایشان لازم است. نباید این مساله را تهدید
بدانیم، اما در کنارش باید سواد رسانه‌ای هم
داشته باشیم تا بتوانیم به بهترین شکل بچه‌ها را
راهنمایی کنیم تا از فضای مجازی بهینه استفاده کنند. نه این که پدر و مادرها از
قبل خودشان برای بچه‌ها صفحه‌ای در فضای مجازی شکل بدهند.
این کارشناس مسائل خانواده با اشاره به این که وقتی بچه‌ها سواد خواندن و نوشتن را یاد گرفتند، می‌توانیم
فضای مجازی مختص آنها را طراحی کنیم، گفت: متاسفانه در کشور ما از بزرگ‌ترها گرفته تا کوچک‌ترها همه
از یک کانال و یک شبکه مجازی استفاده می‌کنند. در
حالی که باید فضایی ایجاد کنیم که مختص بچه‌ها باشد
تا آنها دسترسی به فیلم‌های
غیراخلاقی و مستهجن یا ترسناک نداشته باشند. اگر نظارت اعمال شود ایرادی ندارد که
بچه‌ها با فناوری‌های نوین
ارتباط داشته باشند. بنابراین باید مسیر درست انتخاب شود تا بتوانیم حافظ حقوق
کودکان در فضای مجازی باشیم.