خواب برای رشد مغز بسیار مهم است. خواب برای هرس سیناپسی و تقویت پیوندهای عصبی ضروری است و موجب می شود که مغز، سریع تر و بهتر عمل کند. وقتی که کودک به اندازۀ کافی نمی خوابد مغز او نمی تواند کارهای مهم و ضروری را انجام دهد و در نتیجه، توانایی مغزیکودک کاهش می یابد. چه عاملی موجب مشکلات خواب در کودکان می شود؟ • اختلال تنفسی به هنگام خواب اختلال های تنفسی یکی از شایع ترین مشکلاتی هستند که موجب کم خوابی کودکان می شوند. دو نمونه از شایع ترین اختلال های تنفسی عبارتند از: خروپف کردن و وقفۀ تنفسی در هنگام خواب. پیامدهای اختلال تنفسی به تازگی شناخته شده اند. معلوم شده است که حتی خروپف کردن معمولی که تقریباً در 12 درصد از کودکان وجود دارد در عملکرد ذهنی کودک تاثیر چشمگیری دارد. پژوهشگران دریافته اند کودکانی که خروپف می کنند به احتمال زیاد دچار مشکلاتی مثل پرخاشگری، تغییرات رفتاری، بی توجهی، اختلال بیش فعالی و خواب آلودگی در طول روز می شوند. کودکانی که خروپف می کنند، مانند کودکانی که آسم دارند، دچار کمبود اکسیژن در مغز می شوند. و هوشبرشان به طور چشمگیری افت می کند. چون اختلال های تنفسی، خواب کودک را مختل می کنند آثار بیوشیمیایی چشمگیری در مغز به جای می گذارند. به عبارت دیگر، اگر خواب کودک به دلیل اختلال های تنفسی قطع شود، ژن های مهمی که در طول خواب طبیعی فعال می شوند و هرس سیناپسی و انعطاف پذیری سیناپسی را افزایش می دهند ضعیف تر عمل می کنند و موجب می شود که مغز کندتر شود و ظرفیت حافظه نیز کاهش یابد. یعنی کودک باید به قدر کافی و خوب خوابیده باشد تا بتواند در طول روز از فعالیت های خلاقانه و پرورش دهندۀ مغز بهره بگیرد. اکنون می دانیم که خواب موجب فعال شدن ژن های تیزهوشی می شود. بنابراین، شناسایی و درمان خروپف کردن یا سایر اختلال های تنفسی به بهبود توانایی های کودک کمک زیادی خواهد کرد. • چرا کودکان خروپف می کنند؟ خروپف کردن نشانۀ عمیق بودن خواب نیست. خروپف کردن در کودکان همیشه نشانۀ مشکل فیزیولوژیکی است که پیامدهای رفتاری، شناختی و عصبی – شناختی دارد. خروپف کردن در کودکان و بزرگسالان به دلایل مشابهی رخ می دهد. علل خروپف کردن عبارتند از: آسم و آلرژی، سرماخوردگی، عفونت های سینوسی، لوزه های بزرگ، بزرگی لوزۀ سوم، سیگار کشیدن مادر. • وقفۀ تنفسی مشخصۀ وقفۀ تنفسی در کودکان عبارت است از: قطع شدن ناگهانی تنفس به دلیل بسته شدن راه عبور هوا. تورم مجرای بینی، لوزه های بزرگ یا شل شدن بیش از حد عضلات حلق، علت های وقفۀ تنفسی هستند. وقفۀ تنفسی باعث می شود که کودک بارها از خواب بیدار شود و نفس نفس بزند. برخی کودکان به دلیل نابهنجاری فک دچار وقفۀ تنفسی می شوند. خطر وقفۀ تنفسی برای مغزِ در حال رشد این است که موجب اختلال خواب می شود و باعث می شود که کودکان مراحل طبیعی خواب را طی نکنند. کودکانی که وقفۀ تنفسی دارند در مقایسه با کودکانی که خروپف می کنند نشانه های شدیدتری بروز می دهند اما نوع نشانه ها مثل هم است (از قبیل ناتوانی یادگیری، خواب آلودگی در طول روز). وقفۀ تنفسی مشکل شدیدتری است زیرا خطر مشکلات مغزی، ریوی و حتی قلبی – عروقی را افزایش می دهد. • تشخیص وقفۀ تنفسی خواب سنجی روش غیر تهاجمی و بدون درد برای تشخیص وقفۀ تنفسی است. در این روش، وسیله ای به انگشت کودک وصل می شود. این آزمایش معمولاً در کلینیک تخصصی و زیر نظر پزشک متخصص ریه انجام می شود. دستگاه خواب سنج، امواج مغزی (که کیفیت خواب را نشان می دهند) و جریان هوا در بینی و دهان را بررسی می کند و نشان می دهد که کودک چگونه نفس می کشد و میزان اکسیژن خون او چقدر است. با این آزمایش می توان علت مشکلات تنفسی و شدت آنها را تعیین کرد. اگر کودک هنگام خواب زیاد عرق می کند، سر درد دارد، موقع بیدار شدن از خواب سر حال نیست، تحریک پذیر است و پرخاشگری می کند، در طول روز مشکلات رفتاری نشان می دهد، ممکن است به وقفۀ تنفسی مبتلا باشد. نابهنجاری های فیزیولوژیکی که با وقفۀ تنفسی همراه اند عبارتند از: کاهش رشد و مشکلات قلبی – عروقی، از قبیل نارسایی قلبی و فشار خون بالا. جالب این است که پس از عمل جراحی، رشد کودک سریع تر می شود. پس از برداشتن لوزۀ سوم یا لوزه، مشکلات قلبی – عروقی نیز بهبود می یابند. • درمان وقفۀ تنفسی و خروپف کردن تعجب آور نیست که بین چاقی و وقفۀ تنفسی رابطل نزدیکی وجود دارد. بنابراین، برای درمان وقفۀ تنفسی ابتدا باید وزن فرد کاهش یابد. برای کاهش وزن کودک باید مصرف غذاهای پر کالری را محدود کنید، مثل میان وعده های شیرین، نوشابه و نوشیدنی های شیرین و هله هوله. هرچند بسیاری از متخصصان گوش و حلق و بینی، معتقدند که بهترین راه برای درمان وقفۀ تنفسی، برداشتن لوزۀ سوم یا لوزه است، جراحی نباید اولین گزینۀ درمانی باشد. برداشتن لوزه یا لوزۀ سوم ممکن است موجب عفونت و خونریزی شود یا این که کودک نسبت به داروهای بیهوشی واکنش شدید نشان دهد. علاوه بر این، لوزه بخشی از سیستم ایمنی است و با باکتری های خطرناک دهان و حلق مقابله می کند. دکتر مک نامارا از روشی به نام فشار مداوم هوا از راه بینی استفاده می کند. در این روش، یک ماسک پلاستیکی کوچک روی بینی کودک گذاشته می شود و فشار هوا از راه بینی وارد می شود. فشار هوا موجب می شود که مجرای عبور هوا باز بماند. این روش در مورد بزرگسالان، کودکان و حتی نوزادان مؤثر است. این روش باعث می شود که خواب آلودگی کودکان در طول روز کاهش یابد و عملکرد تحصیلی آنها بهتر شود. کودکانی که با این روش تحت درمان قرار گرفتند هوشیاری و عملکرد تحصیلی بهتری نشان دادند و از نظر رفتاری نیز بهبود یافتند.