کودکی که بیماری قلبی مادرزادی دارد با یک یا چند اختلال شکلی در قلب به دنیا می‌آید. اگر زنی در اوایل حاملگی به سرخجه مبتلا شود، مبتلا به دیابت باشد و آن را کنترل نکرده باشد، داروهای معینی را در زمان بارداری مصرف کند یا کودک دیگری با نقص قلب مادرزادی داشته باشد، احتمال اینکه کودکی با نقص قلب مادرزادی به دنیا آورد بیشتر است.
حدوداً از هر 140 کودک یکی با نقص قلبی به دنیا می‌آید. بیشتر آن‌ها بدون درمان بهتر می‌شوند. اما بعضی از آن‌ها لازم است با جراحی درمان شوند.
انواع نواقص قلبی چیست؟
شایع‌ترین نوع ناهنجاری قلبی مادرزادی، نقص دیوارۀ بین بطنی قلب است. یک نقص نسبتاً شایع دیگر بازماندن مجرای سرخرگی است، که در آن مجرای سرخرگی بعد از تولد به‌جای اینکه بسته شود، بازمی‌ماند.
دیگر ناهنجاری‌های شایع قلبی عبارت‌اند از، نقص دیوارۀ بین دهلیزی، یعنی وجود سوراخی بین دهلیزها (محفظه‌های فوقانی قلب)؛ تنگی دریچۀ آئورت و تنگی دریچۀ ریوی. اختلالات دیگر که نادرترند اما ممکن است وخیم‌تر باشند شامل این موارد می‌باشد:
جابجایی سرخرگ‌های بزرگ؛ که در آن محل آئورت و سرخرگ ریوی معکوس است. تنگی آئورت و نواقص چهارگانۀ فالو که عبارت است از چهار ناهنجاری همزمان یعنی نقص دیوارۀ بین بطنی قلب، تنگی سرخرگ ریوی، جابجایی آئورت و بزرگی بطن راست.
علائم
علائم بیماری مادرزادی قلب به ماهیت و شدت نقص یا نقص‌هایی که کودک دارد، وابسته است. در بعضی از موارد، علائم در زمان آزمایش‌های منظم نوزادان مشخص می‌شود. در مواردی نیز، علائم بیماری قلبی تا چند سال بعد از تولد یا حتی بزرگسالی مشخص نمی‌شود. علائم احتمالی مختلف بیماری مادرزادی قلب شامل موارد زیر است:
• سوفل قلبی (صدای غیرعادی قلب)؛ پزشک می‌تواند با استفاده از گوشی به صدای قلب کودک گوش کند و اگر سوفل داشته باشد متوجه شود. بیشتر سوفل های قلبی نشانۀ بیماری مادرزادی قلب نیست، اما در بعضی موارد در اثر تنگی سرخرگ ریوی یا دریچۀ آئورت یا نقص قلبی دیگر به وجود می‌آید.
• اشکالات تغذیه و کاهش وزن؛ در برخی از شیرخواران مبتلا به بیماری مادرزادی قلب، نارسایی قلبی (عدم توانایی قلب در پمپ کردن خون به نحو مؤثر) موجب کند غذا خوردن و عدم توانایی غذا خوردن کامل می‌شود. کودک مبتلا به این بیماری ممکن است تنفس او سریع باشد و عرق کند، به‌خصوص بعد از غذا خوردن.
• مایل به آبی شدن زبان و لب‌ها (سیانوز)؛ چندین نقص قلبی مانع از جریان مؤثر خون در ریه‌ها می‌شوند. درنتیجه خونی که توسط قلب به بدن می‌رسد کمتر از حد لازم اکسیژن دارد، که موجب آبی شدن بعضی از بافت‌ها می‌شود.
• تنگی نفس هنگام فعالیت بدنی
عوارض
کودکان مبتلا به بیماری قلبی مادرزادی، حتی اگر خفیف باشد، ممکن است در معرض آندوکاردیت میکروبی قرار گیرند. در این عارضه، دریچه‌های قلب در اثر آلودگی به میکروب‌هایی که وارد جریان خون شده‌اند، ملتهب می‌شوند. ورود میکروب‌ها به جریان خون معمولاً در دندان‌پزشکی یا عمل جراحی رخ می‌دهد.
آیا باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر مشکوک به این هستید که کودک شما به یک ناهنجاری قلبی مادرزادی مبتلا است، باید کودک مورد معاینۀ پزشک قرار گیرد. اگر کودک شما بیماری قلبی مادرزادی دارد، در صورت ابتلای او به تب، بی‌حالی و کم‌اشتهایی فوراً با پزشک تماس بگیرید؛ زیرا این علائم نشانۀ آندوکاردیت میکروبی است.
پزشک چه‌کاری ممکن است انجام دهد؟
پزشک کودک را معاینه می‌کند و اگر مشکوک به بیماری قلبی مادرزادی شود، او را به یک متخصص اطفال یا متخصص قلب اطفال معرفی می‌کند. متخصص ترتیب رادیوگرافی از سینه، نوار قلب و نیز سونوگرافی از قلب را در بیمارستان خواهد داد. این آزمایش‌ها ماهیت و شدت ناهنجاری قلبی مادرزادی را، در صورت وجود، مشخص خواهد کرد.
در بسیاری از موارد بیماری قلبی مادرزادی، نواقص بدون نیاز به جراحی خودبه‌خود بهتر می‌شود. اما در بعضی موارد، لازم است جراحی فوری برای نجات زندی کودک انجام شود. در مواردی نیز می‌توان جراحی برای برطرف کردن یک نقص قلبی را تا زمانی که کودک بزرگ‌تر شود به تأخیر انداخت. گاهی ممکن است بیش از یک عمل جراحی لازم باشد.
چه کمکی می‌توانم بکنم؟
جز در مواردی که پزشک توصیۀ دیگری داشته باشد، باید کودک را تشویق کنید که زندگی کاملاً عادی، با مقدار ورزش عادی داشته باشد. در موارد بسیار کمی، به‌ویژه اگر کودک یک ناهنجاری قلبی داشته باشد که موجب آبی شدن لب‌ها و زبان می‌شود، ممکن است پزشک از شما بخواهد که مقدار ورزش کودک را محدودسازید.
برای پیشگیری از آندوکاردیت میکروبی، باید دقت کنید که کودک هرگونه آنتی‌بیوتیک تجویزشده برای هر عفونتی را به‌طور کامل مصرف کند. همچنین باید دقت کنید که کودک همیشه کارتی را همراه داشته باشد که مشخص کند او به بیماری قلبی مادرزادی مبتلا است.
چشم‌انداز
چشم‌انداز این بیماری به نوع نقص قلبی و شدت آن بستگی دارد. در بیشتر موارد، نواقص دیوارۀ بین بطنی قلب، قبل از 5 سالگی خودبه‌خود بسته می‌شود. مواردی که بسته نمی‌شود و بسیاری از دیگر ناهنجاری‌های قلبی، مانند نقص دیوارۀ بین دهلیزی قلب، بازماندن مجرای سرخرگی یا تنگی دریچۀ ریوی با جراحی قابل‌درمان است.
درنتیجۀ پیشرفت‌های پزشکی در 20 سال گذشته، کودکانی که بیماری قلبی دارند، حتی آن‌هایی که نواقص بسیار شدید قلبی دارند، معمولاً بزرگ می‌شوند وزندگی عادی دارند.