از تبعاتِ مهد کودک نرفتن...

دیدن تصویر کودک خردسالی که کله سحر، دست در دست مادر به سمت مهد کودک می رود تا مادر بتواند به محل کارش برود، تصویر رایجی است که در شهرهای بزرگ، زیاد دیده ایم.

دیدن تصویر کودک خردسالی که کله سحر، دست در دست مادر به سمت مهد کودک می رود تا مادر بتواند به محل کارش برود، تصویر رایجی است که در شهرهای بزرگ، زیاد دیده ایم. اگر به شهرهای کوچک تر برویم، این میزان اشتیاق برای فرستادن بچه ها به مهد کودک وجود ندارد و در بعضی مناطق کشور اصلا حضور فرزندان در مهد کودک ها تعریف نشده است.

چند قبل، حبیب الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، آمار خیره کننده ای اعلام کرد و گفت فقط 20 تا 25 درصد کودکان ایرانی تا پایان پنج سال به مهد کودک می روند.

انوشیروان محسنی بندپی، رییس سازمان بهزیستی کشور هم در تکمیل صحبت های معاونش توضیح داده که جمعیت کودکان حاضر در مهدهای کودک بسیار اندک است و در این باره باید طوری برنامه ریزی کرد که در برنامه ششم توسعه، حداقل شش درصد به جمعیت پذیرش مهدهای کودک اضافه شود. با وجود که رییس این سازمان، خواستار افزایش حضور بچه ها در مهدهای کودک است، کارشناسان در گفت و گویی مفید بودن حضور بچه ها در مهدهای کودک را به تحقق چندین شرط علمی مرتبط می دانند، زیرا به اعتقاد آنها، حضور بچه ها در مهدهای کودک، بسیار مفید است، اما نه هر بچه ای نیاز دارد به مهد کودک برود و نه هر مهد کودکی می تواند نیازهای متفاوت کودکان را برطرف کند.

مهد کودک برای این بچه ها، واجب تر از واجب است

آمار تاسیس مهد کودک ها در کشور مدام در حال افزایش است، زیرا هم حرفه پولسازی است و هم آهسته آهسته، فرستادن بچه ها به مهد کودک در بین بسیاری از خانواده ها به یک هنجار اجتماعی تبدیل شده است. اکنون حدود هفت هزار و 500 مهد شهری، هفت هزار و 500 روستا مهد و هزار و 200 تا 300 مهد در حاشیه شهرها داریم که این تعداد، مدام در حال افزایش است. دکتر نسرین امیری، فوق تخصص روان پزشکی کودک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی، به بچه هایی اشاره می کند که نیاز بیشتری به رفتن به مهد کودک دارند.

به گفته این روان پزشک، کودکانی که خواهر و برادری ندارند و تنها هستند یا اینکه فاصله بین دو فرزند به قدری است که کودک احساس تنهایی می کند، بیش از سایر هم سن و سال هایشان، نیاز به مهد کودک دارند. به این والدین توصیه می شود که فرزندشان را به مهد بفرستند. دنیای امروز ما دنیایی است که اگر توانمندی های اجتماعی ما کم باشد، کودک دچار مشکلاتی در زمینه کسب موفقیت های تحصیلی و اجتماعی خواهدشد؛ بنابراین رفتن به مهد کودک، برای کودکانی بیشتر ضرورت دارد که در منزل احساس تنهایی می کنند و همباری یا کودک هم سن و سال خودشان را ندارند.

به قول امیری، کودکانی که در خانه همبازی ندارند و به مهد کودک هم نمی روند، در روند اجتماعی شدن آنها مشکلاتی به وجود می آید، به گونه ای که این کودکان یا خحالتی می شوند یا توان کافی برای بروز و بیان عقاید و احساساتشان را ندارند. از طرف دیگر، درک درستی هم از عقاید و احساسات دیگران نخواهند داشت؛ چرا که فقط یک بافت یک شکل و بدون تنوع در محیط منزل را دریافت کرده اند؛ بنابراین در دنیای ما که انسان ها در طیف گسترده ای در حوزه های فرهنگی و اجتماعی قرار دارند، بچه ها اگر فقط با مدل خانواده خود آشنا باشند، به نظر می آید که ابزارشان برای ورود به دنیای اجتماعی کم می شود.

این بچه ها نیازی به مهد کودک ندارند

کودکانی به حضور در مهد کودک ها نیاز کمتری دارند که به اندازه کافی کودک و همبازی در اطراف خود داشته باشند تا بتوانند ارتباطات اجتماعی گسترده ای را تجربه کنند. دکتر امیری، روان پزشک کودک، توضیح می دهد: درواقع رفتن بچه ها به مهد کودک، فقط به خاطر آموزش های خاصی که در مهدهای کودک ارایه می شود، نیست؛ بلکه مهمترین دستاوردی که مهد کودک می تواند برای بچه ها به ارمغان بیاورد، آموزش های رفتار اجتماعی مناسب در کنار سایر هم سن و سالان است؛ بنابراین می توان گفت کودکانی که به شکل پیوسته در کنار هم سن و سالان خود قرار دارند، کمتر توصیه می شود که به مهد کودک بروند.

البته وقتی از تشویق والدین به فرستادن کودک شان به مهد کودک صحبت می کنیم، منظورمان مهد کودک های استاندارد است؛ یعنی آن دسته از مهدهایی که مربیان آموزش دیده دارند. امیری می گوید: منظور ما از آموزش دیده این نیست که به کودک درس بدهد، بلکه منظور این است که شناخت کافی روی کودک و روند رشد و تکامل او داشته باشد؛ مثلا بداند یک بچه سه ساله چه نیازهایی دارد.

توصیه امیری این است که مربیان مهد کودک تغییر نکنند، به خصوص برای کودکانی که سنین پایین تری دارند؛ چرا که این بچه ها پس از مدتی به مربی شان دلبستگی پیدا می کنند؛ اما وقتی این مربی عوض شود و فرد دیگری به جای او بیاید، روحیه بچه ها نیز آسیب می بیند.

مفید بودن مهد کودک، به شرط داشتن مربیان آموزش دیده

معمولا بسیاری از خانواده ها به دو دلیل فرزندانشان را به مهد کودک نمی فرستند؛ نخست به مهدهای کودک عقیده ای ندارند و دوم مشکل مالی دارند. برخی خانواده های شلوغ هم دلیلی نمی بینند که بچه ها را به مهد کودک بفرستند؛ زیرا محیط این خانه ها دست کمی از مهد کودک ندارد.

درباره خانواده های شلوغی که بچه های هم سن و سال در یک خانواده با هم زندگی می کنند یا خانواده هایی که پررفت و آمد هستند و تعاملات اجتماعی زیادی با دوستان و آشنایان دارند، نیاز کمتری به مهد کودک احساس می شود؛ زیرا می توانند نیازهای اجتماعی کودکان خود را در بستر همین خانواده گسترده تامین کنند. خانواده هایی هم که از این فرصت محروم اند، باید حتما مهد کودکی را انتخاب کنند که دارای مربی مجرب و آموزش دیده باشد.

دکتر امیری، روان پزشک کودک، تاکید می کند: آموزش دیدن مربیان مهدهای کودک مسئله مهمی است که هرگز نباید فراموش شود. خوشبختانه امروزه کتاب ها و مراکز آموزشی زیادی وجود دارد که می تواند مرییان مهد را با آموزش های اصولی آشنا کند، اما فقط نباید به کتاب خواندن بسنده کرد یا صرفا با کسب نمره کتبی قبولی، خود را مربی مهد کودک دانست؛ بلکه مربی مهد باید مهارت اجتماعی لازم را در ارتباط با کودکان کسب کند. حتی شاید بهتر باشد مهدهای کودک هم پیش از اینکه مربی را استخدام کنند، دوره های آموزشی خاصی را برای آنهادر نظر بگیرند تا زیر نظر مربیان مجربی که تخصص کامل دارند، به مهارت مطلوب دست یابند.

در اینکه نیاز است حتما مربیان مهد کودک، آموزش دیده باشند و علاوه بر آموزش، مهارت کافی و لازم را برای تعامل مناسب با بچه ها کسب کنند، شکی نیست؛ اما در این زمینه نهادهای مسئول نیز باید وارد عمل شوند و در صدور مجوز آموزش برای مربیانی که هنوز مهارت کافی کسب نکرده اند، وسواس به خرج دهند. اینکه دولت با تخصیص یارانه به خانواده های کم درآمد کمک کند تا این خانواده ها بتوانند کودکانشان را به مهد کودک بفرستند هم به گفته امیری، در حد یک شعار زیباست؛ زیرا به عقیده او بهتر است در کشور بستری فراهم شود که همه خانواده ها با داشتن کاری با درآمد کافی، خود بتوانند فرزندانشان را بدون دغدغه مالی به مهد کودک بفرستند.

به جای مربی آموزش دیده، آشنا و فامیل استخدام می کنند

وجود مربیان آموزش دیده در مهدهای کودک، از اصول اولیه هر کودکستانی است. مربیانی که مطابق اصول تعلیم و تربیت با بچه ها رفتار کنند، شناسنامه درخشان یک مهد کودک هستند. انتظار می رود کسی سمت مربی گری در مهد کودک را بپذیرد که عاشق بچه ها باشد و دانش تعامل علمی با کودکان را بداند. مربی که این ویژگی ها را نداشته باشد، حضورش در مهد کودک بی معناست.

دکتر محمدصادق مهدوی، جامعه شناس و استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی، در گفت و گویی، به یکی دیگر از معضلات فعلی مهد کودک ها در ایران اشاره و گلایه می کند: متاسفانه در اغلب مهدهای کودک در ایران مربیان آموزش دیده کافی وجود ندارد و حتی برخی مربیان صرفا به دلیل نسبت فامیلی که با مسئولان مهد کودک دارند، به کار گمارده می شوند.

مهدوی به هیچ وجه منکر تاثیرات مثبت مهد کودک نیست و تاکید می کند: حضور در مهد کودک در دوران کودکی در تعاملات اجتماعی بسیار موثر است. ما این تاثیر را نه فقط در مراحل اولیه زندگی، بلکه در مراحل اشتغال یا انتخاب همسر هم شاهد خواهیم بود. البته به شرطی که کودکان زیرنظر مربیان متخصص و آموزش دیده تربیت شده باشند، نه مربی ای که صرفا با رابطه فامیلی، مربی مهد کودک شده است.

به گفته این استاد جامعه شناسی، پژوهش دقیقی از نتیجه حضور کودکان در مهد کودک وجود ندارد، اما قطعا نتایجی که حضور در مهد کودک روی شخصیت بچه ها بر جای می گذارد، بسیار مهم و بارز است. کودکانی که به  کودکستان فرستاده می شوند، در فرایند جامعه پذیری و اجتماعی شدن، موفق تر از دیگر همسن های خود هستند.

البته گروه دیگری از خانواده ها هم پیدا می شوند که نگرانند مبادا کودکانشان در مهدهای کودک، ناسزا یا رفتار ناشایست را یاد بگیرد، مهدوی در پاسخ به دغدغه این خانواده ها می گوید: خیلی از خانواده ها نگران همین مسئله هستند و کودک خود را به مهد کودک نمی فرستند، اما باید بدانند که نباید کودکانشان را شسته رفته بار بیاورند. اینکه کودکان را در محیطی آزمایشگاهی ایزوله کنیم، باعث می شود بعدها کودک با جامعه ای رو به رو شود که با آن بیگانه است و واقعیت های جامعه خودش را هم نمی شناسند.

روایتی از وضعیت مهد کودک ها در کشورهای توسعه یافته

برخی خانواده ها به دلایل مشکلات مالی، از حضور فرزندشان در مهد کودک ها خودداری می کنند. برخی از خانواده ها نیز خودشان ترجیح می دهند آموزش های جامعه پذیری را در خانه به کودکان آموزش دهند، چون دل خوشی از کیفیت آموزشی و حال و روز مهدهای کودک ایران ندارند.

دکتر مهدوی به وضعیت مهد کودک ها و دبستان ها در کشور آلمان اشاره می کند و می گوید: معلمانی که در کشور آلمان قرار است به کودکان کلاس اولی آموزش دهند، باید مدرک Phd داشته باشند و علاوه بر آن در حوزه روانشناسی کودک هم آموزش دیده باشند. این مسئله در مهدهای کودک هم بسیار رعایت می شود و مربیان کودکستان ها بدون گزینش عملی دقیق وارد کار نمی شوند.

مهدوی به تجربیات یکی از دوستانش که دوران کودکی اش را در یکی از کودکستان های آلمان گذرانده، اشاره می کند و می گوید: دوستمان تعریف می کرد که در دوران کودکی اش، وقتی صبح وارد مهد می شد، معلم بچه ها را به آغوش می گرفت و با همه بچه ها صمیمی بود، به طوری که وقتی زمان آموزش به اتمام می رسید و مادر برای بردن کودک به مهد می آمد، خیلی از بچه از والدینشان خواهش می کردند که بیشتر در آنجا بمانند؛ بنابراین محیط مطلوب و برنامه های جذاب می تواند کودکان را در جذب به مهدهای کودک و البته دبستان و مقاطع بالاتر آموزشی یاری کند، اما در کشور ما وقتی بچه ای در تمام طول سال تحصیلی، مدام با گریه به مدرسه یا مهد کودک می رود، به وضوح به این معناست که مدارس و مهد کودک های کشور ما، مناسب روحیه بچه ها طراحی و تدوین نشده است.

برنامه های ورزشی، بازی های دسته جمعی، سرودخوانی، ارتباط با طبیعت و گردش، مجموعه برنامه های مفرحی است که به گفته مهدوی باید در هفته، طبق برنامه ریزی دقیق در کودکستان ها تدوین و اجرا شود تا بچه ها با عشق و علاقه به مهد کودک بیایند.