به کودکتان در کارهاي خانه مسووليت دهيد

معمولا بين 3 تا 5 سالگي، کودک هر چيزي را از روي تقليد ياد مي‌گيرد براي همين مي‌توانيد مرتب کردن اتاق را مانند بازي به او نشان دهيد و او را در اين کار همراهي کنيد. او نياز دارد بداند که اين کار را از کجا شروع کند و هر وسيله را چطور سرجاي خود بگذارد. تصور نکنيد فرزند شما خيلي کوچک است.

هفته نامه سلامت - محبوبه رياستي: يکي از کارهايي که در خانه انجام مي‌شود تميز‌کردن خانه است. گاهي در اين ميان کودکان دوست دارند به  والدينشان کمک کنند و وظايفي را برعهده بگيرند اما آيا اين کار درست است يا نه؟ واگر خوب است بايد از چند سالگي اين وظيفه را به آنها بسپاريم. در اين گفت‌وگو دکتر کتايون رازجويان، فوق‌تخصص روان‌پزشکي کودکان و نوجوانان به ما مي‌گويند که از چه زماني مي‌توانيم اين مسووليت را به کودکانمان بسپاريم.

 از چه زماني و چگونه مي‌توان به کودک مسووليت داد؟

معمولا بين 3 تا 5 سالگي، کودک هر چيزي را از روي تقليد ياد مي‌گيرد براي همين مي‌توانيد مرتب کردن اتاق را مانند بازي به او نشان دهيد و او را در اين کار همراهي کنيد. او نياز دارد بداند که اين کار را از کجا شروع کند و هر وسيله را چطور سرجاي خود بگذارد. تصور نکنيد فرزند شما خيلي کوچک است.

وقتي زمان تميز کردن اتاق کودکتان مي‌شود حتما مسووليت‌هايي به او بدهيد.کودک با کمک شما معناي مسووليت را مي‌فهمد و تمايل پيدا مي‌کند که اين کار را تکرار کند. در ضمن بين 6 تا 11 سالگي، او تمايل دارد خود را مستقل‌تر نشان دهد و ترجيح مي‌دهد اتاقش را به تنهايي مانند يک فرد بزرگسال مرتب کند. اين موضوع به آن معنا نيست که او مي‌داند چطور اين کار را انجام دهد. دلايل صحبت‌هاي خود را برايش توضيح دهيد، از تحميل نظرات خود اجتناب کنيد و به جاي او وسايلش را مرتب نکنيد. مثلا بدون هماهنگي و موافقت فرزندتان دکوراسيون اتاق وي را تغيير ندهيد.

 بعضي از کودکان اجازه نمي‌دهند والدينشان وارد اتاق آنها شوند. از طرفي خودشان هم تمايلي براي تميز کردن اتاقشان ندارند. در اين شرايط چه بايد کرد؟

البته کمي بي‌نظمي طبيعي است؛ به همين دليل بهتر است نظم و ترتيب شديد، خصوصا با روش‌هاي سختگيرانه را به او تحميل نکنيد. هرگز اتاق فرزندتان را به‌ويژه زماني که در خانه نيست، مرتب نکنيد. وقتي مي‌خواهيد وارد شويد، در بزنيد و منتظر بمانيد تا شما را دعوت کند. در اين رفتارتان، احترام به حريم شخصي و توجه به احساسات و دل‌مشغولي‌هايش را نشان مي‌دهيد. اين زمان فرصت خوبي است که نظر او را پيرامون نحوه تميز کردن اتاقش جويا شويد. پاکيزگي خيلي مهم است اما آن را به موضوعي جنجالي در خانواده تبديل نکنيد، بلکه با شناخت روحيات فرزندانتان سعي کنيد هم همکاري فرزندان را جلب کنيد و هم مسووليت‌پذيري و نظم و ترتيب را در او تقويت کنيد.

 آيا براي کمک گرفتن از کودکان و نظافت و کارهاي خانه بايد زمان خاصي را در نظر گرفت؟

بله، مثلا نبايد اجازه دهيد ساعات صرف غذا و خواب بچه‌ها تحت‌الشعاع اين کار قرار گيرد زيرا علاوه بر اينکه باعث بداخلاقي آنها مي‌شود، بازگرداندن آنها به برنامه منظم قبلي، شما را با مشکل روبرو مي‌کند. از طرف ديگر حوصله بچه‌ها وقتي که، چند ساعت متوالي بدون توجه به آنها مشغول کار مي‌شويد، سر مي‌رود و ممکن است از اين فرصت استفاده کنند و هر کاري که دلشان بخواهد انجام دهند. بايد توجه داشته باشيد، فرزندان کوچک مي‌توانند شرکاي خوبي در امر تميز کردن خانه باشند. به اين ترتيب مي‌توانيد در هر روز زمان خاصي را براي نظافت اختصاص داده و کارها را با همسر و فرزندان خود انجام دهيد. البته کار کودک در خانه بايد متناسب با سن، توانايي و وقت او باشد. مثلا، از بچه 6-5 ساله نبايد انتظار داشته باشيد ديوار تميز کند، اما در اين سن مي‌تواند اسباب‌بازي‌ها و لوازم ديگر خود را جمع کند و پس از گردگيري قفسه‌ها توسط شما، آنها را سر جاي خود قرار دهد.

 در اين ميان سهم نوجوانان خانه چيست؟ معمولا کمک خواستن از آنها با توجه به شرايط رواني دوران بلوغ کمي سخت است.

اتفاقا بايد کارهايي با مسووليت بيشتر به آنها داده شود؛ مثل تميز کردن کاشي‌هاي آشپزخانه، جاروبرقي کشيدن و... چنين کارهايي بعضي اوقات خواست آنها نيست، اما مي‌شود با همدلي و مهرباني کارها را بهتر کنار يکديگر انجام بدهيد. ضمن اينکه نوع تربيت و آموزش‌هايي که به کودکتان از ابتدا داده‌ايد در اين شرايط بسيار تعيين‌کننده است.

برخي از والدين وقتي کودکشان شيئي را مي‌شکند يا خرابکاري مي‌کند او را با واژه‌هاي غلطي ناراحت مي‌کنند. به اين گونه والدين چه توصيه‌اي مي‌کنيد؟

اين کار اصلا درست نيست براي همين پيشنهاد مي‌کنم از داد زدن بر سر بچه‌ها در مورد نحوه تميزکاري، جدا خودداري کنيد، مي‌توانيد با خونسردي به آنها توضيحات لازم را بدهيد تا با مشارکتي دوستانه يک همکاري مفيد را تجربه کنيد. اساسا اين نوع همکاري‌ها، روحيه کار دسته‌جمعي را ميان افراد خانواده بالا مي‌برد و به آنها آموزش مي‌دهد. مسووليت تميز کردن خانه نبايد بر دوش يک نفر باشد و بهتر است همه افراد در خانه با يکديگر همکاري کنند؛ در اين صورت هيچ‌وقت يک نفر خسته نخواهد شد.

با اين اقدامات علاوه بر افزايش صميميت، روح همکاري و مشارکت در خانواده تقويت مي‌شود و اعتماد به‌نفس کودکان و نوجوانان به واسطه قبول مسووليت، بالا مي‌رود. اين نکته مهم است، براي انجام هر کاري بايد خوشحالي کنيم و با صداي بلند بخنديم و همچنين از افراد خانواده به‌ويژه بچه‌ها تشکر کنيم که به ما کمک مي‌کنند. ضمنا يادتان باشد تصحيح کردن، ناخودآگاه اين پيام را به کودک منتقل مي‌کند که تلاشش به اندازه کافي خوب نبوده. بنابراين به جاي توجه به مقدار کاري که انجام داده، به تلاشش توجه کنيد و از سرزنش کردن او نيز بپرهيزيد. سرزنش کردن سبب مي‌شود کودک تصور کند هرگز نمي‌تواند شما را راضي نگه دارد بنابراين دست از تلاش برمي‌دارد. به ياد داشته باشيد با گذشت زمان، کودک در کارهايش مهارت پيدا مي‌کند، بر آنها مسلط مي‌شود و از عهده انجام کارها بهتر برمي‌آيد.

در ضمن سعي کنيد به جاي جمله‌هاي منفي از جمله‌هاي مثبت استفاده کنيد؛ مثلا به جاي «اگر لباس‌هاي مهماني را درنياوري...» از اين عبارت استفاده کنيد؛ «اگر مي‌خواهي بازي کني اول بايد لباس‌هاي مهماني را درآوري.» بدين ترتيب اگر چند بار اين جمله‌ها را تکرار کنيد، انجام اين کارها براي کودک به شکل عادت درمي‌آيد و ديگر نيازي نيست کارها را مرتب به او يادآوري کنيد.

چه کارهاي ديگري از جانب والدين مي‌تواند سلامت رواني کودک را تحت‌الشعاع قرار دهد؟

بهتر است تميزکردن خانه را با برنامه‌ريزي و منظم اجرا کنيد. بعضي از خانم‌ها عادت دارند يکباره همه وسايل اتاق‌ها، آشپزخانه، کابينت‌ها، کمدها و... را بيرون بريزند. با اين کار خانه نامرتب و ناامن مي‌شود. اين بي‌نظمي مي‌تواند سلامت رواني بچه‌ها را تهديد کند. بنابراين فهرستي از تمام کارهايي که بايد انجام شود، تهيه کنيد و به ترتيب اولويت انجام دهيد.

دادن پاداش براي انجام کارهاي شخصي کودک چقدر درست يا غلط است؟

پاداش دادن هميشه خوب نيست چون او را شرطي مي‌کند. او بايد بداند مانند ديگر اعضاي خانواده وظايفي دارد که بايد انجام بدهد، بدون اينکه انتظار پاداشي داشته باشد. البته تشويق‌هاي کلامي را فراموش نکنيد و رفتارهاي پسنديده فرزندتان را جلوي خودش به زبان بياوريد. اين کار باعث مي‌شود با شور و شوق بيشتري دوباره آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.

ضمنا فراموش نکنيد که خودتان الگوي خوبي براي کودکانتان هستيد. اگر از فرزندتان مي‌خواهيد وسايلش را سر جايش بگذارد، خودتان بايد در منزل اين کار را انجام دهيد و وسايلتان را دور‌وبر خانه پرت نکنيد!