کوتاهی قد در اکثر موارد ناشی از عوامل فیزیولوژیک مانند علل سرشتی یا ژنتیک است
رشد یک پروسه پیچیده و تحت تاثیر توان ژنتیک, عملکرد سیستم غدد اندوکرین,، وضعیت تغذیه ای, سطح فعالیت فیزیکی و وجود یا عدم وجود بیماری های مزمن است. اختلال در هر یک از این موارد می تواند، باعث نقص رشد و کوتاهی قد شود. استفاده منظم از چارت رشد و ثبت سریال قد از دوران شیرخوارگی کلید تشخیص رشد غیرطبیعی و شروع اقدامات پیشگیرانه و درمانی است. کوتاهی قد در اکثر موارد ناشی از عوامل فیزیولوژیک مانند علل سرشتی یا فامیلیال (ژنتیک) است، اما ممکن است به دنبال بیماری های مهم و قابل درمان (علل پاتولوژیک) نیز رخ دهد. علل پاتولوژیک کوتاهی قد شامل بیماری های مزمن گوارشی یا کلیوی، ریکتز، دیسپلاری استخوانی، اختلالات کروموزومی، بیماری های مختلف نظیر سوءتغذیه و بیماری های ریوی, خونی و مشکلات روحی- روانی است. راه های کمک به افزایش قد کودک علت دیگر کوتاهی قد مربوط به اختلالات هورمونی می باشد. با توجه به این که تغییرات رشد و افزایش قد می تواند، شاخص حساسی از سلامت عمومی تلقی شود، بررسی دقیق الگوی رشد به ویژه در دوران کودکی ضروری است. بلندقد شدن به عوامل متعددی بستگی دارد. قد افراد نتیجه ای از تداخل عوامل داخلی و محیطی در طول دوران رشد است. عوامل داخلی تعیین کننده قد، فاکتورهای ژنتیکی است که فرد از والدینش دریافت می کند و قابل تغییر نیست، عوامل محیطی تاثیرگذار نیز عبارتند از: تغذیه، آب و هوا، اقلیم و بیماری ها و… مثلا شواهد موجود نشان می دهد نزدیکی یا دوری به خط استوا در اندازه بدن افراد موثر است. اگر چه نمی توان عوامل محیطی و ژنتیکی را به راحتی جدا کرد ولی با بررسی ملل مختلف، نژادها و سرزمین های گوناگون این نتیجه به دست آمده که عوامل محیطی مانند تغذیه و رژیم غذایی مناسب و سالم بسیار مهم اند. از نظر ژنتیکی پس از اتمام دوران بلوغ افزایش قد متوقف می شود. در این نقطه، فعل و انفعالات پیچیده ژن ها، مواد مغذی و هورمون ها به اوج خود می رسد. هدف نهایی رشد رسیدن به نقطه تولید مثل و انتقال وراثت به نسل های بعد می باشد که در اینجا رشد قدی هم به اوجه خود می رسد. تغذیه مناسب بیشترین اثر را در مراحل رشد دارد. دوران بلوغ آخرین فرصت برای افزایش قد است. علاوه بر هورمون رشد که از هیپوفیز ترشح شده و مسئول افزایش قد است، ترشح بعضی هورمون ها نیز در رشد قد تاثیر دارد به عنوان مثال هورمون های جنسی زنانه و مردانه در مقدار بالا باعث تکمیل زودهنگام رشد استخوانی و غضروف ها شده و عملکرد هیپوفیز را مهار می کند، همچنین کم کاری تیروئید می تواند باعث اتصال زودهنگام غضروف های مفصلی و توقف رشد شود. رشد قدی با سلامت استخوان و رشد استخوانی همسو می باشد. بسیاری از مکمل ها و مواد مغذی و هورمون ها ضروری برای این منظور به صورت طبیعی و صنعتی وجود دارند که در پروسه رشد استخوان و افزایش قد موثر هستند.
رشد قدی با سلامت استخوان و رشد استخوانی همسو می باشد
ویتامین های موثر بر افزایش قد کودک مصرف ویتامین های زیر می تواند راه مناسبی برای پیشگیری از کوتاهی قد کودک باشد. ۱- کلسیم کلسیم برای رشد و افزایش تراکم استخوان ها ضروری است چون ماده معدنی اصلی استخوانی می باشد. در دوران کودکی و نوجوانی استخوان ها در حال رشد هستند، حتی پس از توقف رشد، هنوز استخوان سازی ادامه دارد اما باعث رشد طولی استخوان و افزایش قد نمی شود. کلسیم در محصولات لبنی مانند شیر، پنیر، ماست و… تخم مرغ، گیاهان برگ سبز تیره مانند اسفناج، ماهی ساردین، مغزجات یافت می شود. بعضی غذاها مهارکننده جذب کلسیم اند و بر روی رشد اثر منفی دارند. این غذاها شامل نوشیدنی های حاوی کربوهیدارت ها، نمک، چربی، شکر و قهوه می باشند. ۲- منیزیم مصرف آن باعث افزایش تراکم استخوانی می گردد. منیزیم محرک غده تیروئید برای ترشح هورمون کلسیتونین است، این هورمون میزان کلسیم در خون و فعالیت سلول های استخوان ها را تنظیم می کند. با افزایش منیزیم و کلسیم در خون ساخت و رشد طولی استخوان ها افزایش پیدا می کند. رژیم های غذایی حاوی منیزیم و مکمل های حاوی آن باعث افزایش دانسیته استخوانی و تحریک رشد قدی می شود. ۳- ویتامین های گروه B+ از بین ویتامین های گروه B ویتامین B1 و B2 در رشد قد و جلوگیری از کوتاهی قد نسبت به بقیه موثرتر هستند. ۴- روی عنصر روی با تاثیر بر ترشح برخی هورمون ها از غدد جنسی و تاثیر مثبت بر غده تیروئید و ترشح کلسیتونین و همچنین با تاثیر بر افزایش تولید ویتامین D و در نتیجه جذب کلسیم در رشد استخوانی و افزایش قد موثر است. از طرفی روی با تاثیر بر فعالیت هورمون سوماتومدین که توسط هورمون رشد ترشح آن تحریک می شود، باعث ایجاد بافت غضروفی و استخوان شده و عامل موثری بر رشد بدن و رشد اسکلت استخوانی است. بنابراین کمبود آن باعث مشکلات حاد از جمله کوتاهی قد خواهدشد. ۵- ویتامین D حداکثر تاثیرگذاری آن بر سلامت استخوان و بافت های همبند موثر بر افزایش قد و جلوگیری از کوتاهی قد در استفاده همزمان با کلسیم است. ویتامین D با افزایش جذب کلسیم و نشست آن در استخوان باعث تحریک رشد اسکلت استخوانی و بلندتر شدن قد می گردد.
ویتامین D با افزایش جذب کلسیم و نشست آن در استخوان باعث بلندتر شدن قد می گردد
۶- ویتامین C یکی از ویتامین های اساسی برای رشد و نیز افزایش قد و رشد اسکلتی ویتامین C است. این ویتامین باعث افزایش ساخت بافت همبند و تاندون ها و سایر اجزای بافت اسکلتی شده و استحکام بیشتر آن را موجب می شود. منبع این ویتامین میوه های تازه از جمله مرکبات، زردآلو، توت فرنگی، انبه، سیب، موز، گوجه فرنگی و سبزیجات می باشد. ۷- ویتامین K این ویتامین به بدن کمک می کند که یک پروتئین استخوان کاملا کاربردی به نام استئوکلسین را بسازد. استئوکلسین با کمک این ویتامین و با اتصال مناسب املاح کلسیم و فسفر در استخوان موجب تقویت و استحکام بافت اسکلتی شده و با افزایش تراکم توده استخوان رشد استخوان ها را موجب می شود. ۸- فسفر ساختار اصلی استخوان ها از کلسیم و فسفر است و قسمت اعظم استخوان ها را فسفات (از مشتقات فسفر است) تشکیل می دهد. فسفر بیشتر در منابع غذایی حاوی پروتئین از قبیل انواع گوشت سفید مانند مرغ و ماهی، تخم مرغ و در لبنیات و برخی از حبوبات یافت می شود که در کنار کلسیم ساختار محکم استخوان ها را شکل می دهد و تعادل مناسب میان دریافت کلسیم و فسفر می تواند باعث رشد قدی مناسب شود. ۹- سایر املاح و ویتامین ها بسیاری از املاح و ویتامین ها با تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر ساخت بافت های همبند و ماتریکس استخوانی باعث افزایش نشست کلسیم و سایر املاح دیگر در استخوان شده و فعالیت سلول های سازنده بافت استخوانی را افزایش می دهند که از این رهگذر باعث افزایش رشد طولی استخوان ها و افزایش قد می شوند. از این املاح می توان روی، مس، منگنز، سلیکون، استرانسیوم، فلوراید را نام برد. حتی املاحی مانند ید (به طور مستقیم تاثیری بر متابولیسم کلسیم نمی گذارد اما برای تولید هورمون های T4،T3 که توسط غده تیروئید ترشح می شوند نیاز است. کم کاری و پرکاری غده تیروئدی هر دو در گردش املاح استخوانی موثر هستند) هم در افزایش قد به طور غیرمستقیم موثر هستند. سایر ویتامین ها و پیش سازهای آنها مانند ویتامین A و بتاکاروتن هم در سلامت استخوان و غضروف ها موثر هستند.
بسیاری از املاح و ویتامین ها، باعث افزایش رشد طولی استخوان ها و افزایش قد می شوند
۱۰- درشت مغذی ها علاوه بر املاح و ویتامین ها، درشت مغذی ها هم بر رشد قدی و سلامت بافت های بدن از جمله بافت اسکلتی تاثیر بسزایی دارند. غذاهای حاوی پروتئین از طریق تحریک آزادسازی هورمون رشد در سلامتی و افزایش قد موثرند. البته علاوه بر پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها نیز برای آزادشدن هورمون رشد مورد نیاز می باشند. پروتئین ها منبع خوبی برای آمینواسیدها هستند که برای تولید هورمون رشد لازم است. غذاهای حاوی پروتئین بالا شامل گوشت کم چربی، مرغ، ماهی، شیر، شیرسویا، پنیر، تخم مرغ، لوبیا سبز، لوبیای سویا، تخمه کدو و هندوانه، بادام، بادام زمینی، حبوبات، جو دوسر می باشند. استفاده از چربی متعادل در رژیم غذایی به رشد کمک می کند. رژیم های غذایی با چربی بالا باعث کاهش دریافت پروتئین شده و اثر آن را بر آزادسازی هورمون رشد کم می کند و از طرفی اینگونه رژیم ها باعث افزایش دفع کلسیم و املاح از طریق دستگاه گوارش می شود. ۱۱- آرژنین آرژنین یکی از اسیدآمینه های مهم برای تحریک آزادسازی هورمون رشد در بدن می شود. این اسیدآمینه هم به صورت طبیعی در غذا وجود دارد و هم به صورت صنعتی برای مقاصد مختلف از جمله رشد قدی ساخته شده است (ال- آرژنین). معمولا این اسید آمینه در افراد با رژیم غذایی مناسب و سالم به طور طبیعی تامین می گردد و نیازی به خوردن آن به صورت مکمل نیست. اما در کودکان دچار کوتاهی قد مکمل های آن ممکن است با تحریک بیشتر هورمون رشد باعث رفع این مشکل شوند. ۱۲- هورمون رشد درمان با آن اغلب بدون عارضه است ولی ممکن است موجب افزایش فشار داخل مغزی، التهاب لوزالمعده، تنگی کانال عصب در مچ دست، کاهش قند خون و کومای دیابتی، عمل تحمل گلوکز و افزایش قند خون و دیابت ملیتوس، عملکرد ناکافی تیروئید، آکرومگالی (رشد بیش از اندازه استخوان ها و بافت همبند که منجر به تغییراتی در چهره مانند بیرون زدگی استخوان فک و پیشانی می شود)، بزرگ شدن قلب و آسیب قلبی (به صورت احتمالی و غیرقابل برگشت)، افزایش فشار خون، ضخیم شدن پوست، رشد غیرطبیعی مو، آسیب کبدی، ناتوانی جنسی در بزرگسالی، آرتریت و التهاب مفاصل شود. خواب منظم و کافی و نیز ورزش در ترشح هورمون رشد به صورت طبیعی تاثیرگذار هستند زیرا حدود ۵۰ درصد ترشح هورمون رشد در هنگام خواب عمیق است و در حین ورزش ترشح هورمون رشد بیشتر می شود. در پایان توجه به این نکته مهم است که تمام موارد کوتاهی قد غیرطبیعی نیستند و تاثیر ژنتیک افراد را نباید نادیده گرفت. در رابطه با کوتاهی قد ناشی از تغذیه نادرست و کمبود ریزمغذی ها، می توان با تغذیه درست و رژیم غذایی تامین کننده نیازهای بدن این مشکل را تا حدودی مرتفع ساخت. در موارد کوتاه قدی ناشی از وجود بیماری های مزمن و سایر علل هورمونی رفع مشکل زمینه ای و درمان بیماری ها اولویت نخست را دارد. روش های جراحی و کشیدن استخوان و استفاده از پروتزهای استخوانی به دلیل عوارض زیاد و درصد پایین موفقیت معمولا توصیه نمی شوند. درمان کوتاه قدی همواره باید به گونه ای باشد که سلامت عمومی افراد را دچار مخاطره نکند.