امام صادق(ع) می فرمایند: «بر هر مسلمانی که ما را می شناسد، سزاوار است که هر روز و هر شب، رفتارش را نزد خود مورد بررسی قرار دهد، اگر آن را نیک یافت بر آن بیفزاید و اگر آن را گناه یافت، آن عمل را ترک کند و استغفار کند»، این حدیث و احادیث فراوان دیگر بر اهمیت مدیریت رفتار و محاسبه و کنترل رفتارهای ما توسط خودمان تأکید دارد. خانواده ای که حساب اعمال خود را داشته باشد مطمئنا کودکی را پرورش می دهد که بتواند اعمال و رفتار خود را بسنجد. در واقع كودكی كه سیستم پاداش و تنبیه را درك كند، می تواند ارزیابی های ساده در درك موقعیت ها داشته باشد.
خروجی جلسه ارزیابی خانوادگی شما علاوه بر صحبت هایی كه در آن مطرح می شود می تواند به صورت یك تابلو تعیین وضعیت مشخص شود. یك صفحه مقوایی بزرگ تهیه كنید و آن را در بخشی از اتاق كودك نصب كنید
نقد رفتار به جای نقد شخصیت
در آموزش توسط خانواده این به كودك می آموزیم، ارزیابی و قضاوت نقش مهمی دارد. طبیعتا باید رفتار و گفتار كودك، توسط شما و به خصوص خود او مورد ارزیابی و قضاوت قرار بگیرد. از همین اول با خودتان قرار بگذارید كه هدف در این پروژه رفتار كودك باشد، نه شخصیت او. مورد قضاوت قرار دادن شخصیت كودك در این سنین پایین می تواند لطمه های جبران ناپذیری به چارچوب هویتی و شخصیتی او وارد كند. رفتار را نقد كنید نه شخصیت را. مثلا بگویید:«علی پسرم، تو دیروز با خواهرت درگیر شدی یا او را كتك زدی، این رفتار تو خیلی بد بود و من از تو چنین انتظاری نداشتم».
محاسبه روزانه رفتار
یك بازی دسته جمعی شیرین راه بیندازید. هر شب موقع خواب، پدر و مادر و بچه ها، دور هم جمع بشوید و چند دقیقه ای صحبت كنید. در این جلسه از هر كدام از اعضای خانواده بخواهید كارهایی را كه از صبح و آغاز روز انجام داده بیان كند. بعد كمی درباره حواشی هر رفتاری صحبت كنید و سعی كنید به جمع بندی برسید كه این رفتار مناسب بوده یا نامناسب. برای رفتارهای خوب یك تشویق ساده شیرین مشخص كنید. مثلا می توانید یك سرود دسته جمعی را بخوانید یا حتی با دست زدن رفتار خوب را مورد تشویق قرار دهید. این كار را به خصوص ابتدا از رفتارهای خود و همسرتان شروع كنید و اجازه بدهید بچه ها كارهای شما را نقد كنند. سپس رفتار بچه ها را بررسی كنید و آنها را نقد كنید. با انجام چنین كاری، شما نقد و بررسی رفتارهای روزانه را جزو اعمال و آداب روزانه زندگی خود و خانواده تان قرار می دهید.
عكس العمل های حساب شده
اینكه كودك در جلسه بررسی خانوادگی، دست به خودافشایی بزند یا نه كاملا به رفتار و عكس العمل های شما بستگی دارد. اگر شما بتوانید یك فضای صمیمی دوستانه و امن در جلسه خانوادگی برقرار كنید، كودك شما هم به این فضای امن اعتماد خواهد كرد و رفتارهای نامناسبی را كه گاه حتی شما از آنها خبر هم ندارید، در گروه مطرح خواهد كرد. اما اگر در برابر خودافشایی ها و مطرح كردن مسائل، عكس العمل تند نشان دهید و مثلا كودك را مواخذه و توبیخ كنید، به صورت غیرمستقیم این پیام را به كودك منتقل كرده اید كه برای آسیب كمتر، پنهان كاری بیشتری بكند. این علاوه بر اینكه هدف جلسه، مبنی بر آموزش ارزیابی و كنترل رفتارها به كودك را تحت الشعاع قرار می دهد، باعث خطرات دیگر، ناشی از پنهان كاری كودك نیز خواهد شد. پس لطفا هرچقدر هم بابت رفتاری ناراحت شدید، در برابر اعتراف و خودافشایی كودك رفتاری متعادل را در پیش گرفته و با او تند برخورد نكنید.
جایزه های كوچك برای کوچک تر ها
در طول هفته، بدون اینكه قولی بدهید یا حرفی از قبل بزنید رفتارهای كودك را بررسی كنید مثلا یكی دوبار در طول ماه، یك جایزه كوچك برای او بخرید و در جلسه ارزیابی خانوادگی پایان روز، به او بدهید و بگویید:«زهراجان، در مهمانی ای كه برگزار شد، رفتار تو خیلی خوب و پسندیده بود و این جایزه را بابت تلاشت برای خوب بودن و بهتر شدن رفتارهایت برای تو گرفته ام». دقت كنید كه چنین كاری نباید یك رسم ثابت و مشخص شود.یعنی كودك نباید تصور كند كه برای خوب بودن، همیشه باید مورد تشویق قرار بگیرد.
طبیعتا باید رفتار و گفتار كودك، توسط شما و به خصوص خود او مورد ارزیابی و قضاوت قرار بگیرد. از همین اول با خودتان قرار بگذارید كه هدف در این پروژه رفتار كودك باشد، نه شخصیت او
تابلوی پیشرفت
خروجی جلسه ارزیابی خانوادگی شما علاوه بر صحبت هایی كه در آن مطرح می شود می تواند به صورت یك تابلو تعیین وضعیت مشخص شود. یك صفحه مقوایی بزرگ تهیه كنید و آن را در بخشی از اتاق كودك نصب كنید. بنا بر علاقه كودك و سلیقه خودتان با نقاشی و چسباندن كاغذهای رنگی، یك جاده در این مقوا رسم كنید. هر كدام از فرزندان خانه باید روی این جاده كه می توانید آن را تابلوی پیشرفت یا تابلوی موفقیت نامگذاری كنید، یك نشانه داشته باشند، این نشانه می تواند شكلك یك عروسك یا حتی عكس یك ماشین یا موتور باشد كه نام فرزند شما روی آن نوشته شده. به ازای كارهای خوبی كه كودك در طول روز انجام می دهد، نشانه مخصوص به او را به جلو و به سمت هدف و انتهای مسیر ببرید و در قبال هر رفتار نامناسبی كه از او سر زد و ارزیابی كردید، نشانه او را یك خانه به عقب بیاورید.
هدف را گم نكنید
دقت كنید هدف كلی ما از آموزش خود محاسبه گری به كودك چه چیزی است. گاهی ما در طول رفتارهایمان هدف اصلی را گم می كنیم و از مسیر اصلی منحرف می شویم. قرار نیست ما روش های اعتراف گرفتن از كودك و افشاگری او را به كاری نرم و جذاب تبدیل كنیم. هدف ما اساسا این است كه كودك رفتارهای خود را مورد بررسی و نقد قرار دهد تا وجدان او بیدار شود و با مشخص شدن رفتارهای نامناسب، برای جبران و اصلاح آنها تلاش كند و ما هم به عنوان پدر و مادر در این راه به او كمك كنیم. پس دقت كنید در مسیر رسیدن به این هدف دچار انحراف نشوید و هدف را گم نكنید. همواره پس از اعتراف كودك به رفتاری نامناسب، او را بابت صداقت و شجاعتش بابت بیان این مسئله تشویق كنید.