هشدار هایی درباره اعتیاد کودکان به صفحه نمایش ها

حتماً شما هم مانند من بارها و بارها این صحنه را در دیدار اقوام و آشنایان شاهد بودید: «کودکی ساکت و آرام وسط بزرگان که محو تماشای تبلت یا تلفن همراه پدر و مادرش است و هیچ توجهی به محیط اطراف یا کودکان دیگر ندارد.»

اگر میهمانی چندین ساعت طول بکشد، این کودک از جایش تکان نمی‌خورد و هیچ تمایلی برای بازی کردن یا فضولی یا حتا خوردن شیرینی و میوه ندارد؛ فقط اجازه بدهید تبلت و گوشی تلفن همراه دستش باشد. ممکن است کودک خودمان نیز این‌طوری شده باشد. بیشتر از هر وسیله بازی به دنبال اسمارت‌فونی در کیف مادرش یا جیب شلوار پدرش باشد و تا به آن نرسد از داد و فریاد و خشونت دست نکشد.

حتی من کودکانی را دیدم که برای رسیدن به تبلت خودزنی می‌کنند و از آسیب رساندن به خودشان ترسی ندارند. اعتیاد کودکان به صفحه‌نمایش‌ها پدیده نوظهور فراگیری است که نباید از آن غافل بود و جدیش گرفت؛ به دنبال راه‌های پیش‌گیری یا چاره بود و البته به سراغ آموزش رفت؛ هم والدین و هم کودکان و نوجوانان.

 بدی این پدیده بیمارگونه این است که علایم و عوارضش چندین سال و شاید چند ده سال بعد بروز می‌کند و مانند سرماخوردگی نیست که همان زمان خودی نشان بدهد و والدین را مجبور کند به پزشک مراجعه کنند. در ادامه نگاهی به چندین تحقیق و گزارش از این پدیده در کشورهای دیگر به خصوص چین و امریکا داریم و نگرانی‌های روان‌شناسان و محققان برجسته دنیا را می‌خوانیم.

استفاده بیش از حد بازی‌های کامپیوتری در میان جوانان چینی به حد نگران‌کننده‌ای رسیده است. این موضوع می‌تواند یک هشدار برای والدین دیگر کشورهایی باشد که کودکان‌شان ساعت‌ها به صفحه‌نمایش‌های الکترونیکی خیره می‌شوند. درباره اعتیار به وب مستندهای زیادی در دنیا ساخته و پخش شده است که آخرین نمونه آن مستند Web Junkie پخش شده از شبکه PBS است. در این مستند تاثیرات عمیق و غم‌انگیز اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری و ده‌ها ساعت بدون هیچ‌گونه استراحتی، خواب یا غذا خوردن و حتا کارهایی مانند استحمام بازی کردن مداوم و با هیجان را نشان می‌دهد.

دکترهای چینی به این پدیده به چشم یک اختلال بالینی نگاه می‌کنند و مراکز توان‌بخشی برای جوانان مبتلا به آن دایر کرده و با اعمال قوانین‌ سخت‌گیرانه و قطع ارتباط کامل با تمامی رسانه‌ها سعی در درمان‌شان دارند. درباره این مراکز توان‌بخشی چندین فیلم روی اینترنت منتشر شده است که نشان می‌دهد بیماران بستری شده در آن‌ها چقدر در عذاب و رنج هستند و دست به هر کاری می‌زنند تا دوباره به زندگی عادی برگردند.

 در حالی که هنوز در کل دنیا اعتیاد به کامپیوتر و اینترنت به عنوان یک بیماری بالینی شناخته و تایید نشده است؛ هیچ شکی وجود ندارد که بسیاری از جوانان کشورهای دیگری مانند امریکا نیز به این درد مبتلا هستند و به جای اینکه روند طبیعی زندگی خود را مانند یک فرد سالم در جامعه پیگیری کنند، ساعت‌های طولانی را صرف بازی کردن در دنیای مجازی می‌کنند. کودکان نوپا به محض برخاستن از خواب مشغول بازی با تبلت یا گوشی‌های هوشمند تلفن همراه پدر و مادر می‌شوند در حالی که باید با جهان پیرامونی خود رابطه برقرار کنند و علاوه بر ارتباط با پدر و مادر سعی کنند با محیط تعامل برقرار کنند.

در سال ۲۰۱۳، آکادمی اطفال امریکا در بیانه‌ای به نام «Children, Adolescents, and the Media» آمار تکان‌دهنده‌ای از وضعیت ارتباط کوکان با رسانه‌ها در یک مطالعه سال ۲۰۱۰ منتشر کردند. به عنوان مثال، کودکان ۸ تا ۱۰ سال نزدیک به هشت ساعت از یک شبانه‌روز با انواع مختلف رسانه‌ها سرگرم هستند و کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان نزدیک به ۱۱ ساعت در روز توسط رسانه‌ها مشغول می‌شوند.

 در میان رسانه‌ها، تلویزیون هنوز جایگاه اول را به عنوان «بهترین نگه‌دارنده بچه» دارد ولی به تدریج کامپیوترها، اسمارت‌فون‌ها و تبلت‌ها دارند جای آن را می‌گیرند. آکادمی اطفال می‌گوید بسیاری از والدین قوانین بسیار کمی برای استفاده کودکان‌ و نوجوانان از رسانه‌ها وضع می‌کنند و زیاد سخت نمی‌گیرند یا اصلاً بدان توجهی نداشته و برایشان اهمیت بالایی ندارد.

 بیش از دو سوم والدین مورد مطالعه اظهار می‌کنند در خانه هیچ قانونی برای میزان استفاده کودکان و نوجوانان از رسانه‌ها وضع نکرده‌اند. چون پدر و مادرها از هر نوع سرگرمی که بتواند کودکان را آرام نگه دارد و سرشان را مشغول کند، استقبال می‌کنند و دیگر به تاثیرات مخرب خیره شدن چند ساعته به صفحه‌نمایش‌های الکترونیکی توجهی ندارند.

کاترین استاینر ادیر، یک روان‌شناس بالینی دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب پرفروش «قطع ارتباط بزرگ: مراقبت از ارتباطات کودکان و خانواده در عصر دیجیتال» در این زمینه می‌گوید: «ما در حال پرتاب کردن صفحه‌نمایش‌ها به آغوش کودکان برای مدت زمان طولانی هستیم.

در نتیجه، به جای آنکه مشغول تدریس به آن‌ها و آموختن مهارت‌های زندگی باشیم، حواس‌شان را پرت می‌کنیم.» آکادمی بیماری‌های اطفال می‌گوید کودکان زیر دو سال به هیچ‌گونه وسیله ارتباطی الکترونیکی حتا تلویزیون و انیمیشن نیاز ندارند چون مغز آن‌ها در سال‌های اولیه زندگی به سرعت در حال رشد است و بیشتر از صفحه‌نمایش‌ها نیاز به ارتباط با مردم برای یادگیری بهتر دارند. وقتی هم کمی بزرگ‌تر شدند، فقط به یک یا دو ساعت سرگرم شدن با رسانه‌ها و ترجیحاً محتوای با کیفیت بالا نیاز دارند و زمان بیشتری را باید در خارج از خانه یا خواندن، بازی کردن و کارهای دیگر درون خانه صرف کنند.

 یک محقق کودکان در سیاتل نیز تاکید می‌کند استفاده بسیار زیاد از مدیاهای الکترونیکی می‌تواند اثرات منفی بر رفتار کودکان، سلامت جسمانی و کارایی آن‌ها در مدرسه داشته باشد. کودکانی که شاهد خشونت‌ها رایج در بازی‌های ویدیویی هستند، این رفتار را تبدیل به یک سیستم ایمنی بدن می‌کنند و بیشتر تمایل به بروز خشونت دارند تا اینکه به رفتارهای مهربانانه و دوستانه گرایش داشته باشند.

کودکان باید خوب زندگی کردن بدون حضور صفحه‌نمایش‌ها را یاد بگیرند. باید درباره افراد دیگر کنجکاو و جست‌وجوگر باشند و یاد بگیرند به صحبت آن‌ها گوش دهند. آن‌ها باید هوش اجتماعی و عاطفی را یاد بگیرند که برای موفقیت در زندگی بسیار اهمیت دارد.

کریسنیانا ایهچ برای تکمیل پایان‌نامه خود در دانشگاه رودآیلند به سراغ کودکان می‌رود و ازشان درباره بازی‌های ویدویی مورد علاقه‌شان سوال می‌کند. بیشتر کودکان چهار ساله بازی Call of Duty: Black Ops را نام می‌برند چون در این بازی زامبی‌ وجود دارد و آن‌ها می‌توانند با اسلحه این زامبی‌ها را بکشند و مدام مشغول ابراز خشونت و قتل باشند. جالب است برخی از این کودکان جواب دادند:« من خون‌ریزی و خشونت را دوست دارم».

براساس یک مطالعه انجام گرفته توسط یک نشریه ویژه نوجوانان و جوانان، اثبات شده است غالب نوجوانانی که به بازی‌های ویدیویی خشونت‌آمیز علاقه دارند یا وقت خود را صرف دیدن فیلم‌های خشن تلویزیونی می‌کنند، تمایل بیشتری به مبارزه کردن با هم‌سالان خود یا بحث کردن با معلمان و کلاً روحیه تهاجمی دارند.

این نوجوانان در مدرسه رنج می‌برند و ازش بی‌زار هستند چون هیچ‌گونه ارتباطی با وسایل الکترونیکی ندارند و باید بدون هیچ تحرک یا هیجانی ساعت‌ها مشغول خواندن و نوشتن و مطالعه باشند. به علاوه، ساعت‌ها نشستن پای تلویزیون یا کامپیوتر می‌تواند افزایش وزن و مشکلات عدم سوخت کالری‌های بالای دریافت شده توسط بدن را به همراه داشته باشد که در نتیجه آن شیوع انواع بیماری‌ها در میان نوجوانان کم سن و سال است.

یک پدربزرگ از نوه‌های ۱۰ و ۱۳ ساله خود شکایت دارد که بازی‌های ویدیویی روی آن‌ها تاثیرات مخرب بدی گذاشته است. وی می‌گوید نوه ۱۰ ساله‌اش در مدرسه مشکل دارد؛ تا نیم ساعت قبل از رفتن به مدرسه مشغول بازی کردن است و حتا زمانی که سرویس مدرسه منتظرشان است هنوز حاضر نیستند دسته‌های بازی را رها کنند.

در طول روز هیچ‌گونه مکالمه‌ای با دیگر اعضای خانواده ندارند و قبل و بعد از میز شام مشغول بازی کردن با دسته‌های بازی هستند. دکتر استاینر ادیر می‌گوید: «اگر بچه‌ها در مدرسه مجاز به بازی کردن Candy Crush بودند، با علاقه سوار ماشین مدرسه می‌شدند ولی بچه‌ها به این بازی نیاز ندارند بلکه به زمان‌هایی برای خیال‌بافی، مقابله با اضطراب، پردازش افکار خود و به اشتراک‌گذاری آن‌ها با والدین برای اطمینان‌پذیری بیشتر نیاز دارند.»

در ادامه این روان‌شناس بالینی دانشگاه هاروارد به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کند: «کودکان باید خوب زندگی کردن بدون حضور صفحه‌نمایش‌ها را یاد بگیرند. باید درباره افراد دیگر کنجکاو و جست‌وجوگر باشند و یاد بگیرند به صحبت آن‌ها گوش دهند. آن‌ها باید هوش اجتماعی و عاطفی را یاد بگیرند که برای موفقیت در زندگی بسیار اهمیت دارد.»

فناوری یک جایگزین بسیار ضعیف برای تعامل‌های شخصی کودکان است.

ممکن است کودکانی که کاربران حرفه‌ای و طولانی مدت تجهیزات الکترونیکی باشند، به چندوظیفه‌گی عادت کرده باشند ولی نمی‌توانند روی یک چیز مهم متمرکز شوند و با اندیشیدن به دنبال حل مسئله و مشکل باشند. در حالی که این قابلیت برای زندگی و بسیاری از مشاغل و تلاش‌های اجتماعی دیگر حائز اهمیت و ضروری است.

پیام‌های متنی دیگر پدیده نوظهوری‌اند که کودکان و نوجوانان بدان مبتلا هستند. یک تحقیق در سال ۲۰۱۲ می‌گوید بیش از نیمی از نوجوانان در یک روز ۵۰ پیام متنی یا بیشتر از آن تایپ و ارسال می‌کنند. نوجوانان رده سنی ۱۳ تا ۱۷ سال، به طور متوسط ۳۳۶۴ پیام متنی در ماه ارسال می‌کنند.

 یک تحقیق دیگر هم نشان می‌دهد این نوجوانان نزدیک به ۳۴ پیام متنی پیش از خواب ارسال می‌کنند که علاوه بر کاهش زمان خواب؛ تاثیرات مخرب دیگری در آخرین ساعت‌های شب دارد. کریسنیانا ایهچ می‌گوید کودکان علاقه پیدا کردند ارتباطات خود را از طریق رسانه‌های مجازی و الکترونیکی به جای ارتباطات چهره به چهره انجام دهند. به همین دلیل، کم‌کم دچار افسردگی و تنهایی می‌شوند.

در نهایت، طولانی مدت مشغول بازی‌های ویدیویی بودن یا با تبلت و گوشی هوشمند به طور مستمر و مداوم سرگرم بودن خطرات جسمی هم برای کودکان دارد. درد انگشتان دست و مچ، تنگی عروق خونی در چشم به خاطر خیره شدن به صفحه‌نمایش، گردن درد و کمردرد رایج‌ترین بیماری‌های جسمی هستند که به سراغ نوجوانان خواهد آمد. البته، برخی از تاثیرات مخرب ساعت‌ها یک جا نشستن و بازی کردن هنوز معلوم نشده است و کسی نمی‌داند در آینده چه چیزی در انتظار این بچه‌ها است.