چرا کودکان افسرده می‌شوند؟

یک دکترای روانشناسی کودک و نوجوان با اشاره به اینکه سردرد، دل درد، سرگیجه و حالت تهوع از نشانه‌های جسمانی افسردگی در کودکان است، گفت: سختگیری‌های افراطی پدر و مادر هم می‌تواند باعث افسردگی و بی‌پناهی شود. بنابراین روان درمانی حمایتی، آموزش والدین، تغییر محیط و به دست آوردن نکات مطلوب از نکات مهمی است که در درمان افسردگی کودک باید به آنها توجه کرد.

دکتر محمد زارع نیستانک در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس سلامت خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) - منطقه علوم پزشکی تهران، با اشاره به اینکه افسردگی در کودک و بزرگسال معنای مشابهی ندارد و نشانه‌های هر کدام متفاوت است، گفت: به طور کلی افسردگی عبارت است از احساس درماندگی که گاهی این اختلال علائم جسمانی دارد و گاهی علائم روانی. در بسیاری از موارد نیز علائم جسمانی و روانی همزمان مشاهده می‌شود.

وی اضافه کرد: پژوهش‌ها نشان داده است که افسردگی می‌تواند از آغاز زندگی یعنی دوران نوزادی هم پدید آید. به عنوان مثال زمانی که نوزاد به مرحله‌ای از رشد می رسد که مادر خود را می شناسد (شش تا هشت ماهگی) جدا شدن از مادر موجب بروز حالات افسردگی در طفل می‌شود.

زارع نیستانک با بیان اینکه کودک افسرده فاقد انرژی لازم است و احساس خستگی می‌کند، گفت: از لحاظ ظاهر نیز رنگی پریده دارد. تمرکز حواس او پایین می‌آید؛ به طوری که قادر به توجه کردن و تمرکز داشتن نیست و خود را فردی بی‌ارزش و بی‌کفایت احساس می‌کند. افکار مربوط به مرگ هم در او بروز می‌کند. فکر خودکشی (البته بدون طرح و نقشه معین) نیز در بعضی کودکان افسرده دیده می‌شود.

این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان یادآور شد: کودکان افسرده به لحاظ پایین بودن سطح توجه تمرکز، اغلب قادر به درس خواندن نیستند. یادگیری آنها کند می‌شود و علاقه‌ای به درس و مدرسه نشان نمی‌دهند. افت تحصیلی برای آنها پیش می‌آید و حتی برخی از آنها پس از چند روز تعطیلی و به مدرسه رفتن، ابراز بی‌علاقگی می‌کنند.

وی افزود: به تدریج این فقدان تمایل به ترس از مدرسه تبدیل می‌شود. در این شرایط والدین اغلب علت را در مدرسه جست‌وجو می‌کنند؛ در حالی که اغلب علت این نوع ترس، افسردگی کودک است و از آن جا که کودکان افسرده بسیار به مادر وابسته می‌شوند، نگران از دست دادن مادر یا بیمار شدن او هستند و به این ترتیب از مدرسه دوری می‌کنند.

زارع نیستانک گفت: سردرد، دل درد، سرگیجه و حالت تهوع را از دیگر نشانه‌های جسمانی افسردگی است. از علائم رفتاری دیگر نیز می‌توان به مواردی مانند دروغگویی، دزدی و تمایل به کار خلاف اشاره کرد.

این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان خاطرنشان کرد: گاهی رفتار والدین از نوع آزاردهنده، تحقیر کننده و مقایسه کننده است که حالات افسردگی را در کودک به وجود می‌آورد. در پاره‌ای از موارد هم مادر خود افسرده است و کودک در اثر مجاورت با او ناخواسته تمامی حالات وی را دریافت می‌کند. به طور کلی چنانچه محیط زندگی کودک، مطلوب نباشد (از نظر محبت و توجه) و نیازهایش ارضا نشود، خطر افسردگی برای وی وجود دارد.

زارع نیستانک یادآور شد: خانواده و فضای روانی آن در پیشگیری از افسردگی و درمان این اختلال تاثیر بسیار دارد. البته در صورتی که افسردگی حاصل عوامل درونی باشد، درمان آن قدری متفاوت است و باید کودک نزد روانپزشک متخصص روان درمانی انجام شود.

وی گفت: برای درمان افسردگی‌های محیطی (که بیشترین نوع افسردگی کودکان را شامل می‌شود) ساختن فضایی دوستانه و صمیمانه، فضایی که کودک در آن احساس کند همه دوستش دارند و نیازهایش را به موقع و به جا برآورده می‌کنند، از مهم‌ترین عوامل است.

زارع نیستانک تاکید کرد: وجود محیطی سرشار از عشق و محبت و روابطی سالم و صمیمی برای کودکان ضروری است و نباید آنها را از این نعمت محروم کنیم. همچنین باید بکوشیم روابط بچه‌ها با دوستان و بستگان به طریقی مثبت و مؤثر پیوسته برقرار باشد. آرزوها، خواسته‌ها و تمایلات منطقی و طبیعی پاسخ داده شوند و سعی کنیم جلوی فقدان آنچه را که ضروری و لازم است، بگیریم.

این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان در باره عواملی که به بروز افسردگی کمک می‌کنند گفت: برای پیشگیری باید به نکاتی مانند جدا شدن از خانواده و منابع حمایت کننده عاطفی، عوض کردن منزل، تبعیض بین فرزندان و مقایسه کردن آنها با یکدیگر و به رخ کشیدن نکات منفی کودک و ابراز نکردن صفات مثبت وی توجه کرد.

وی گفت: در درمان کودکان افسرده توجه به علت افسردگی اهمیت فراوان دارد؛ برای مثال چنانچه منبع حمایتی‌ای را که کودک از دست داده بشناسیم، می‌توانیم جایگزین خوبی برای او در نظر بگیریم. اجازه دهید کودک افسرده صحبت و احساس خود را بیان کند. به احساس وی احترام بگذارید و سعی کنید با تغییر رفتار خودتان تفسیر کودک از وقایع پیرامونش را عوض کنید. گاهی نیز لازم است محیط کودک را قدری تغییر دهید.

وی گفت: کودکان خود بهترین منابع اطلاع رسانی به بزرگسالان هستند. یعنی از کودک می‌توانیم اطلاعاتی در مورد اینکه چرا غمگین است به دست آوریم. در بسیاری موارد، افسردگی کودک به نوع رابطه او با عزیزانش به خصوص مادر مربوط می‌شود. گاهی نیز رفتار خشونت بار پدر و عدم ابراز عشق و محبت توسط وی به بروز حالات غم‌زدگی و افسردگی در کودک می‌انجامد. در این صورت آموزش والدین برای این که چگونه با فرزندشان رفتار کنند می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان تاکید کرد: سختگیری‌های افراطی پدر و مادر هم می‌تواند باعث افسردگی و بی‌پناهی شود. بنابراین روان درمانی حمایتی، آموزش والدین، تغییر محیط و به دست آوردن نکات مطلوب، از نکات مهمی است که در درمان افسردگی کودک باید به آنها توجه کرد.

زارع نیستانک در پایان گفت: اگر علائم افسردگی در کودک شما ادامه داشت به‌ گونه‌ای که به سلامت ‌وی ضربه زند، مانند کم خوابی یا کم اشتهایی و اگر ریشه افسردگی کودک شما ژنتیکی است حتما از یک متخصص کمک بخواهید و نگذارید وضعیت کودک­تان وخامت پیدا کند، چرا که افسردگی می‌تواند لطمه‌های زیادی به فرزندتان وارد کند و هر چه سریع‌تر درصدد درمان آن برآیید، بهتر است.