چگونه کودکان را به کتاب خواندن علاقه‌مند کنیم؟

کارشناسان آموزشی می‌گویند بچه‌هایی که در سال‌های قبل از مدرسه با کتاب پیوندی عمیق دارند، در دوران تحصیل‌شان موفق‌تر می‌شوند و در بزرگسالی هم کاغذ و کتاب را از خود جدا نمی‌کنند. اما بار آوردن یک کودک کتابخوان، چندان هم ساده نیست. اگر از راهش نروید، احتمال اینکه فرزندتان به بازی‌های رایانه‌ای و عروسک‌هایش بیشتر از یار مهربان دل ببندد کم نیست. می‌دانیم از میان هزاران کتابی که پیش چشم‌تان قرار دارند، حتی با وجود تقسیم‌بندی‌هایی که ناشران پشت جلد آثارشان درج می‌کنند، انتخاب مناسب‌ترین گزینه کار ساده‌ای نیست. پس از راهنمای لاپلاس کمک بگیرید تا هم بهترین را انتخاب کنید و هم به بهترین شیوه کودک‌تان را با آن پیوند بدهید.

صفر تا دو سالگی

- به تصویر بیشتر از کلمات علاقه دارد.

- بیشتر از آنکه منتظر شنیدن قصه باشد، دوست دارد با کتاب به‌عنوان یک وسیله بازی سرگرم شود.

- تصاویر رنگی از حیوانات و آدم‌ها می‌تواند چند دقیقه او را خیره کند.

- بی‌آنکه نسبت به عملش آگاهی زیادی داشته باشد، از والدینش برای وقت گذراندن با کتاب تقلید می‌کند.

با کلمات بازی کنید

انتظار نداشته باشید کودک‌تان در این سن با تمام هوش و حواسش پای قصه شما بنشیند. حدود یک‌سالگی، فرزندتان به تصاویر بیشتر از قصه‌ها علاقه دارد؛ پس کتاب‌هایی که تصاویر بزرگ را در یک یا چند کلمه توضیح داده‌اند برایش تهیه کنید. با عبور از یک سالگی، میل فرزندتان به داستان شنیدن هم بیشتر می‌شود، به همین دلیل تا قبل از دو سالگی می‌توانید کتاب‌های ساده‌ای که در آنها شعرهای دو- سه بیتی برای هر تصویر نوشته شده را برایش بخوانید اما فراموش نکنید که حتی در این دوره هم تصویر، حرف اول را می‌زند و اگر ظاهر کتاب دلخواه فرزندتان نباشد، به شعرهایش هم توجه زیادی نمی‌کند.

سراغ کتاب‌های کاغذی نروید

بهتر است تا قبل از یک سالگی، کتاب‌های غیرکاغذی در اختیار فرزندتان بگذارید تا با آنها سرگرم شود و حتی ناآگاهانه با کتاب انس بگیرد. بازی او با کتاب‌های کاغذی ممکن است به بریدن دستش و فاصله گرفتن از کتاب منجر شود. گذشته از این ورق زدن کتاب‌های پارچه‌ای و پلاستیکی برای کوچولوی شما آسان‌تر خواهد بود و به همین دلیل زمان طولانی‌تری را برای وقت گذراندن با کتاب صرف خواهد کرد.

کتاب به دست باشید

انتظار نداشته باشید کودک زیر دو سال شما عاشق کتاب و کتاب خواندن باشد. او در این سن بیشتر از شما تقلید می‌کند و وقتی شما را کتاب به دست می‌بیند، برای شبیه‌سازی رفتارهای‌تان تلاش می‌کند. پس اگر دوست دارید فرزندتان در آینده کتابخوان شود، از همان روزهای اول ارزش کتاب خواندن را نه با حرف، بلکه با رفتارتان به او نشان داده و او را به سرگرم شدن با کتاب عادت دهید.

خط و مرز نکشید

برای کتاب خواندن، قانون و قاعده نچینید و زمان دقیقی را برای کتاب خواندن انتخاب نکنید. صبح، ظهر یا شب مهم نیست و یک کتاب یا دو کتاب اهمیتی ندارد. زمان مناسب کتابخوانی، همان وقتی است که کودک‌تان به شنیدن روخوانی شما رغبت دارد و میزان مناسب کتاب برای یک وعده، همان اندازه‌ای است که کودک‌تان به شنیدن داستانش راغب است. هرگز فرزندتان را به شنیدن داستان مجبور نکنید و وقتی می‌بینید لذتی از ادامه دادن نمی‌برد، خواندن را تمام کنید.

چی بخوانم؟

تا پایان یک سالگی، بیشتر از آنکه کتاب خواندن برای فرزندتان لذت‌بخش باشد، به خود شما کمک می‌کند. این روزها در اغلب داروخانه‌ها می‌توانید کتاب‌هایی را پیدا کنید که ماه‌به‌ماه بعد از تولد فرزندتان را رمزگشایی کرده‌اند و به سؤالات و ابهام‌های رایج مادرانی مثل شما پاسخ داده‌اند. کتاب‌های پارچه‌ای و پلاستیکی در این روزها می‌توانند هم‌بازی خوبی برای فرزندتان باشند و تا پایان دو سالگی می‌توانید با خواندن لالایی‌ها و کتاب‌های کوتاه و آهنگینی مثل «جمجمک برگ خزون» نوشته «ثمین باغچه‌بان» و ... فرزندتان را با دنیای شعر،موسیقی و ادبیات آشنا کنید.

دو تا چهار سالگی

- با کتاب به‌عنوان اسباب‌بازی، بازی می‌کند و هنوز نمی‌داند در کتاب‌هایش قصه‌ها جا خوش کرده‌اند.

-  او با کتاب و قصه عجین شده اما هنوز نمی‌داند صفحه‌های کتاب، کلمات و داستان‌ها را در خود جا داده‌اند.

- از دیدن تصاویر کتاب لذت می‌برد اما هنوز نمی‌داند این شکل‌ها ماجرای کتاب را شرح می‌دهند.

-  وانمود می‌کند با مداد یا خودکار می‌نویسد.

سراغ داستان‌های آهنگین بروید

بچه‌های مهدکودکی عاشق شنیدن داستان‌ها در قالب شعر هستند گرچه هنوز عاشق دیدن تصاویرند اما منتظر شنیدن قصه تصویرهایی که می‌بینند هم هستند. اگر فرزندی دو تا چهار ساله دارید، کتاب‌هایی که نوشته کم و آهنگین دارند را برایش انتخاب کنید و سراغ داستان‌هایی بروید که حدس زدن روال و پایان‌شان دشوار نیست. بچه‌ها در این سنین دوست دارند تصاویر کتاب را مشاهده کنند تا شخصیت‌ها و فضای داستان را در ذهن‌شان بهتر تجسم کنند. آنها وقتی قصه‌ها را در قالب شعر می‌شنوند، بهتر آنها را به خاطر می‌سپارند و حتی در خواندن کتاب همراه شما می‌شوند.

در هر گوشه خانه، کتابخانه بگذارید

همه بچه‌ها به‌راحتی با حمام کردن کنار نمی‌آیند و برخی‌ هم میانه‌ای با کتاب ندارند. اگر شما این دو فعالیت را با هم انجام دهید، قطعا هر دو موقعیت را برای فرزندتان لذت‌بخش می‌کنید. چند کتاب ضد‌آب که می‌توانید با خود به حمام ببرید را تهیه کنید. کتاب‌های حمام باید متن کم و تصویر زیاد داشته باشند و تعداد صفحات‌شان هم انگشت‌شمار باشند. فرزند شما می‌تواند درحالی‌که در وان نشسته از مشاهده تصاویر آن کتاب‌ها و شنیدن داستان‌های‌شان لذت ببرد. از هر راهی که فرزندتان را به کتاب پیوند می‌زند کمک بگیرید. انتخاب کتاب‌هایی که در موقعیت‌های متفاوت فرزندتان می‌تواند از آنها استفاده کند، بهترین راه برای کتاب‌دوست کردن اوست. خرید کتاب‌های مخصوص حمام، کتاب‌های در قطع بزرگ برای لحظاتی که لم داده، کتاب‌هایی که داستان‌شان را باید خود کودک رنگ‌آمیزی کند و ... به شما در کتابخوان کردن فرزندتان کمک خواهد کرد.
با او شریک شوید

داستان‌ها را برای کودک‌تان بخوانید و بعد از او بخواهید جمله‌ها را تکرار کند یا اینکه داستان را بعد از تمام شدن با کمک شما روایت کند. به عبارت دیگر، چند جمله را شما بگویید و به فرزندتان کمک کنید چند کلمه‌ای را خودش به زبان بیاورد و در فرآیند کتاب خواندن مشارکت کند.
به او فرصت دهید

فرزندتان هنوز هم تنها زیر بار توجه به کتاب‌های مصوری که متن کمی دارند می‌رود و میلی به قصه شنیدن ندارد؟ نگران نشوید! گر چاره پیوند زدن فرزندتان به کتاب، استفاده از تصویر است، از همین راه کمک بگیرید و به مرور دامنه موضوع کتاب‌های‌تان را گسترده‌تر کنید و بعد از گذشت کمی زمان، سراغ کتاب‌هایی بروید که در کنار تصویر از واژه‌ها هم کمک گرفته‌اند.

کودک‌تان را بازی دهید

شاید بی‌میلی فرزندتان به کتاب، از اشتباه شما در انتخاب گزینه‌های مناسب ناشی شود. اگر زیر بار داستان شنیدن نمی‌رود، محتوای متفاوتی را برای خواندن انتخاب کنید، لحن‌تان را عوض کنید، با خودش به شهرکتاب بروید، از تصاویر برای خوشایند کردن داستان کمک بگیرید و کتاب مصور بخرید یا با مشارکت او داستان را به شکل یک نمایشنامه بازی کنید تا دلگرم شود.

اشکالی ندارد، تکرار کنید

بچه‌ها عاشق تکرار هستند. آنها وقتی از یک سی‌دی خوش‌شان می‌آید، هر روز تماشایش می‌کنند و وقتی داستان یک کتاب جذب‌شان می‌کند، دوست دارند هر لحظه آن را بشنوند. اشکالی ندارد! در برابر این خواسته کودک‌تان مقاومت نکنید و هر چند بار که می‌خواهد کتاب را برایش بخوانید. این تکرار کمک می‌کند فرزندتان داستان را از بر کند.

چی بخوانم؟

ماجراهای کیتی، قصه‌های می‌می‌نی و کتاب‌های کوتاه و شعرگونه‌ای از این دست، هنوز می‌تواند همراه فرزند شما باشد. کودک شما از سه سالگی می‌تواند روایت داستانی را درک کند؛ به همین دلیل قصه‌های احمد شاملو که با تصویرگری زیبایی چاپ شده‌اند گزینه مناسبی برای‌تان خواهد بود. قصه «پریا» و « قصه دخترای ننه دریا» پیشنهاد ما به شماست.
چهار تا شش سالگی

- برای بازگو کردن داستان، باید تصویر‌های هر صفحه را ببیند.

- بعضی حروف الفبا و کلمات را می‌شناسد و آنها را در صفحات تشخیص می‌دهد.

- داستان کتاب‌ها را به خاطر می‌سپارد و مدام از شما می‌خواهد یک کتاب تکراری را برایش بخوانید.

- عاشق داستان‌های عجیب و خنده‌دار است و دوست دارد در صدا و شیوه روایت خواننده هم عجیب بودن و حتی مسخرگی رفتار بعضی شخصیت‌ها را احساس کند.

با هم بازی کنید

داستانی را انتخاب کنید که فرزندتان بتواند در جریان آن مشارکت کند. بچه‌ها در سنین پیش‌دبستانی دوست دارند هنگام کتاب خواندن شما نقش فعال‌تری بازی کنند.

سراغ علایقش بروید

کتاب را براساس علایق فرزندتان انتخاب کنید. اگر او عاشق ماشین است، داستانی را برایش بخوانید که ماشین‌ها شخصیت‌های اصلی‌اش هستند و اگر با حیوانات خوب ارتباط برقرار می‌کند، سراغ گزینه‌هایی بروید که داستانی را در جنگل و باغ‌وحش روایت می‌کند. کودکی که تختخوابش «کیتی» است، قطعا از شنیدن داستان‌های مربوط به این عروسک لذت زیادی می‌برد.

هم آموزش دهید و هم لذت ببرید

گفتیم که بچه‌ها در این سن به توانایی‌شان در بازشناسی کلمات افتخار می‌کنند. پس به او در شناخت واژه‌ها و گسترش دایره آموخته‌هایش کمک کنید تا از توجه کردن به متن کتاب لذت بیشتری ببرد و شریک شما در خواندن شود.

پرتوقع نباشید

می‌دانیم دوست دارید از همان سال‌های اول، فرزندتان را به جمع فرهیخته‌ها وارد کنید و او را با ادبیات فاخر پیوند بزنید اما مراقب باشید میل‌تان به ادب‌دوست شدن فرزندتان او را دلزده و سردرگم نکند. به همین دلیل نباید سراغ کتاب‌هایی که متن ثقیلی دارند بروید و برای کودک چهار ساله، افسانه رستم و سهراب را به روایت خود فردوسی بخوانید. اگر می‌خواهید فرزندتان مثنوی‌خوان شود، اول با بازنویسی‌هایی که از داستان‌های مثنوی شده شروع کنید و پس از تمام کردن این داستان‌ها و زمانی که سن فرزندتان کمی بیشتر شد، اشعار مولانا را برایش بخوانید. مهم نیست آنچه برای فرزندتان می‌خوانید چقدر ارزشمند باشد، مهم این است که کودک‌تان توانایی درک شنیده‌هایش و دل‌بستن به آنها را داشته باشد.

چی بخوانم؟

فرزند شما آرام‌آرام با قصه‌های طولانی‌تر کنار می‌آید. «قصه‌های من و بابام»، داستان‌های کوتاه و بامزه‌ای هستند که همراه تصویرگری جذاب می‌توانند کودک‌تان را برای دقایقی بخندانند و سرگرم کنند.

شش تا هشت سالگی

- با کمی اشتباه کتاب‌هایش را می‌خواند اما با رسیدن به کلمات تازه مکث می‌کند و اغلب باتوجه به معنای کلی متن آنها را حدس می‌زند.

-  از تصاویر برای حدس زدن داستان و تشخیص معنای واژه‌ها کمک می‌گیرد.

- می‌تواند به سؤال‌های تازه در مورد داستان پاسخ دهد.

- از خواندن کتاب‌های تازه و کشف جملات جدید لذت می‌برد.

موزه را به خانه بیاورید

با فرزندتان از موزه، حیات‌وحش و آثار تاریخی بازدید کنید و از کتابفروشی این مجموعه‌ها، کتابی در مورد تاریخچه آنها یا داستان‌هایی که در آنها اتفاق افتاده، بخرید. گوش دادن به کتابی که فرزندتان شاهد ماجرایش بوده یا از مکانی که در آن داستان اتفاق افتاده بازدید کرده، می‌تواند برایش جذاب باشد.

بازیگر شوید

وقتی داستان‌ها را براساس اتفاق‌هایی که در آنها افتاده می‌خوانید، صدای‌تان را بالا و پایین می‌برید یا لحن خندان و عصبانی به خود می‌گیرید، به فرزندتان لذت بیشتری از گوش کردن به روایت‌های کتاب تزریق می‌کنید. کتاب را تنها برای فرزندتان روخوانی نکنید؛ جای هر شخصیت داستان بنشینید و صدایی که فکر می‌کنید به آن شخصیت می‌خورد را به خود بگیرید و چهره‌تان را براساس دیالوگ‌ها و رفتارهای او تغییر دهید؛ خندان، گریان، مغرور، متواضع و... بچه‌ها عاشق دیدن چهره‌های خنده‌دار و عجیب هستند و از گوش‌دادن به صداهای بامزه لذت می‌برند.

کتاب صوتی بسازید

داستان‌های شنیدنی، گاهی حتی بیشتر از کتاب‌های مصور می‌توانند فرزند شما را پای خود بنشانند. برای فرزندتان سی‌دی‌هایی از داستان‌های ماندگار صوتی تهیه کنید و در اتومبیل و خانه آنها را برایش پخش کنید. اگر هم ذخیره داستان‌های‌تان تمام شد، صدای خودتان را ضبط کنید و یک داستان صوتی بسازید تا زمانی که سرتان شلوغ است، فرزندتان بدون اصرار به کتاب خواندن به آنها گوش کند.

یکنواختی ممنوع

حالا که فرزندتان توانایی خواندن را پیدا کرده، باید تنوع کتاب را در کتابخانه‌اش برقرار کنید. قرار داشتن کتاب‌های متنوع در کتابخانه فرزند شما، این امکان را به او می‌دهد که در هر روز برحسب حال و هوایش کتابی را برای خواندن انتخاب کند. اگر نمی‌خواهید هزینه زیادی رابرای کتاب خریدن بپردازید، می‌توانید در خیابان انقلاب کتاب‌های دست دوم زیادی را پیدا کنید که قیمت‌شان پایین است اما ارزش خواندن دارند.

چی بخوانم؟

کودک شما حالا با قصه بیشتر از شعر کنار می‌آید. «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» که همراه کودکی خود ما بودند، هنوز هم برای بچه‌ها جذاب هستند. گذشته از این می‌توانید بازنویسی‌هایی را از داستان‌های شاهنامه برای فرزندتان تهیه کنید که با تصویرگری کودکانه روایت شده‌اند.

اگر نمی‌خواهید دل‌زده شود

کتاب خواندن برای بچه‌ها باید‌هایی دارد که در این صفحات آنها را با شما در میان گذاشته‌ایم. اما گذشته از این موارد، نباید‌هایی هم هست که باید  از آنها فاصله بگیرید. اگر دوست دارید فرزندتان کتاب‌دوست بار بیاید، نباید او را به زور پای کتابخوانی‌تان بنشانید، نباید وقتی آرزوی هدیه گرفتن یک عروسک مو فرفری را دارد، تنها به او کتاب هدیه دهید و نباید در روزهایی که قصد تفریح دارد، تنها او را به کتاب فروشی بروید؛ خلاصه اینکه، نباید زیاده روی کنید.

میان‌بر بزنید! حواس‌تان به خودتان باشد

وقتی فرزندتان از سر رفتن حوصله‌اش حرف می‌زند، چه برخوردی با او می‌کنید؟ آیا به کتاب خواندن تشویقش می‌کنید یا برای رفتن به اولین مرکز خریدی که نزدیک خانه‌تان است، حاضر می‌شوید؟ فرزند شما اغلب ساعات روزش را با ایده‌های شما می‌گذراند. پس اگر دوست دارید سبک خاصی از زندگی برایش عادت شود، به توصیه‌هایی که خودتان می‌کنید توجه کنید و در زندگی هر روزه‌تان آن نکات را رعایت کنید.

سخت نگیرید

درست است که در جریان کتاب خواندن، دایره لغات فرزندتان گسترده‌تر می‌شود و مفاهیم تازه را یاد می‌گیرد اما مراقب باشید در انتقال این دانش‌ها به فرزندتان زیاده‌روی نکنید. او باید در سنی باشد که قدرت درک آنچه می‌شنود را داشته باشد. اگر لغات تازه یا مفاهیم ناآشنا در همه صفحات کتابی که برای فرزندتان می‌خوانید بارها و بارها تکرار شده، بدانید کتاب مناسبی را انتخاب نکرده‌اید. چراکه اگر تعداد این واژه‌ها و مفاهیم مبهم زیاد شود، گوش کردن به داستان جذابیتش را برای فرزندتان از دست می‌دهد.

نگران نشوید

از اینکه فرزندتان داستان‌های کتاب‌ها را شبیه‌سازی کرده و آنها را به بازی‌هایش وارد می‌کند، نگران نشوید. حتی اگر یک روز اشتباه یکی از شخصیت‌های قصه را انجام داد و خودش را جای او جا زد هم نگرانی به دل‌تان راه ندهید. فرزند شما در صورت بروز دادن این نشانه‌ها به شما می‌گوید تخیل قوی پیدا کرده، مفهوم داستان را درک می‌کند و می‌تواند خود را در موقعیت‌های مختلف در نظر بگیرد. از بازی‌های خلاقانه فرزندتان و رؤیابافی‌هایش نترسید و حتی گاهی با او در این ماجراها شریک شوید.

بگذارید با خیالش تنها باشد

اگر می‌خواهید داستان خاصی در ذهن کودک‌تان بنشیند، بعد از چند بار خواندنش می‌توانید به عنوان یک بازی از آن داستان استفاده کنید. بچه‌ها عاشق بازی هستند و وقتی قرار باشد نقش آشنایی که هر روز در کتاب برای‌شان خوانده‌اید را برعهده بگیرند، بیشتر هیجان‌زده می‌شوند. از طرف دیگر اگر کودک‌تان رفتار اشتباهی را نشان می‌دهد، می‌توانید از کتاب‌های بسیاری که مشکلات مختلف بچه‌ها را در قالب شعر و داستان طرح کرده‌اند کمک بگیرید و با قراردادن فرزندتان در نقش شخصیت اصلی داستان، هم فرصت کمی شیطنت را برایش فراهم کنید و هم در پایان نمایش از او بخواهید رفتار درست نشان دهد تا انگیزه‌اش برای تکرار آن رفتار در زندگی واقعی هم بیشتر شود.