چرا نبايد به نوزادان پستانک بدهيم؟

بيشتر والدين براي ساکت کردن شيرخواري که ناآرام است، در دهانش پستانک مي‌گذارند اما تحقيقات متعددي نشان داده که وقتي پستانک در دهان کودک است، فهميدن احساسات و نيازهايش سخت مي‌شود و اين موضوع روي رابطه مادر و فرزند نيز اثر منفي مي‌گذارد.

تحقيقات پژوهشگران آمريکا به تازگي نشان داده است که نا‌آرامي‌ کودک نه تنها نوعي تلاش براي فهماندن نيازش به والدين است، بلکه مي‌تواند به رشد رواني او نيز کمک ‌کند. با متخصصصان «سلامت» در اين باره گفت‌وگو کرديم و از آنها خواستيم درباره مزايا و معايب استفاده از پستانک برايمان بگويند.

پستانک عليه احساسات کودک

دکتر کتايون خوشابي، فوق‌تخصص روا‌ن‌پزشکي اطفال و عضو هيئت علمي ‌دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي

به نظر مي‌رسد استفاده از پستانک يا «گول‌زنک»، براي رسيدن به آرامش کمکي به کودک نمي‌کند. در يک سال اول که کودک بيشتر نيازهايش را از طريق تماس دهاني ارضا مي‌کند، آغوش و سينه مادر جايگاه ويژه‌اي برايش دارد و اين وسيله به هيچ‌وجه جاي آغوش مادر را نمي‌گيرد. ارتباط عاطفي از طريق تماس پوست‌به‌پوست آغاز مي‌شود.

در ساعت‌هاي اوليه براي تقويت اين رابطه يا شکل‌گيري حس وابستگي، نوزاد را در آغوش مادر مي‌گذارند. به‌تدريج احساس دلبستگي شيرخوار به مادر در ماه‌هاي اول بيشتر مي‌شود و هر چه مادر به نيازهاي کودک بيشتر پاسخ دهد، حس دلبستگي امن در نوزاد بيشتر تقويت خواهد شد و به کمک آن ياد مي‌گيرد دنيا جاي امني است. يک مادر باهوش بعد از 3 ماه مي‌تواند نوع گريه فرزندش را تشخيص دهد. اگر در سال اول با شنيدن اين گريه‌ها نوزادش را در آغوش بگيرد و به او پاسخ مناسب دهد، حس دلبستگي امن در او شکل مي‌گيرد اما اگر وسايلي مثل پستانک مانع تماس فيزيکي مادر و فرزند شود، اين حس به درستي شکل نخواهدگرفت.

پستانک شايد در لحظه باعث آرامش کودک شود اما در درازمدت جلوي شکل‌گيري درست حس دلبستگي او را مي‌گيرد و از نظر رواني براي کودک مشکل‌ساز مي‌شود. مادر کودکي که به شدت بي‌تابي و بي‌قراري مي‌کند، مي‌تواند هرازگاهي از پستانک استفاده کند اما ترک عادت مکيدن پستانک نيز کار سختي است و گذراندن دوره سختي را به شيرخوار و مادر تحميل مي‌کند.

نگاه متخصص دندان‌پزشکي کودکان

دکتر احمد جعفري، دانشيار دانشگاه علوم پزشکي تهران

مکيدن شست دست، از پستانک بدتر است

شايد مکيدن پستانک براي کودک آرامش‌بخش باشد اما در کنار آن عوارضي براي فک و دندان دارد. پستانک‌هاي معمولي، مخصوصا اگر طولاني‌مدت استفاده شوند، مي‌توانند فک و دندان‌هاي بالا را به سمت بيرون و فک پايين و دندان‌ها را به سمت داخل حرکت دهند و عامل بروز نوعي ناهنجاري فک و دندان باشند.

اگر مادري به فرزندش پستانک داده و حالا متوجه اين ناهنجاري شده، بهترين کار اين است که سريع‌تر پستانک را از فرزندش بگيرد زيرا با افتادن دندان‌هاي شيري، امکان اصلاح وجود دارد اما اگر پستانک طولاني‌مدت استفاده شود، ممکن است تغييرات شديد به دنبال داشته باشد و حتي با ريزش دندان‌هاي شيري و رويش دندان‌هاي دائمي‌ تغييرات به وجود آمده باقي بماند و درنهايت به ارتودنسي نياز شود. برخي مادر‌ها پستانک را از کودک مي‌گيرند و انگشت شست را جايگزين آن مي‌کنند. اين عادت بسيار بدتر از پستانک مکيدن است.

راه ساده براي ترک دادن کودکي که پستانک مي‌خورد اين است که او را به مغازه اسباب‌بازي‌فروشي ببريد تا پستانکش را با اسباب‌بازي موردعلاقه‌اش عوض کند. به اين ترتيب مي‌فهمد پستانک را براي هميشه از دست داده و براي آرام شدن با اسباب‌بازي‌اش بازي مي‌کند اما اگر به هر دليل نمي‌توانيد عادت مکيدن پستانک را ترک دهيد، بهتر است از پستانک‌هاي ارتودنسي استفاده کنيد که حجم زيادي را در دهان نمي‌گيرد و نرم‌تر است و عوارض کمتري دارد.

نگاه فوق‌تخصص نوزادان، دکتر علي ناصح

عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي شهيد بهشتي

رابطه پستانک و عفونت گوش مياني

يکي از عوارض بسيار شايع استفاده از سرشيشه و پستانک، عادت کردن شيرخوار به آن و پس زدن پستان مادر و در نتيجه محروم شدن از نعمتي الهي است. پستان مادر براساس شکل آناتوميک دهان کودک تنظيم مي‌شود و جريان شير آن برحسب نياز کودک و قدرت مکش او است درحالي‌که سوراخ سرشيشه اينطور نيست. علاوه بر اين، بايد خطر ابتلا به عفونت گوش مياني را هم جدي گرفت.

شيرخواراني که با پستانک آرام يا از سرشيشه تغذيه مي‌شوند، بسيار بيشتر از کودکاني که از پستان شير مي‌خورند، مستعد ابتلا به عفونت گوش مياني هستند. اين بيماري گاهي دردسرساز و پرعارضه است و مي‌تواند باعث افت ناشنوايي کودکان ‌شود. عفونت قارچي و برفک دهان نيز در کودکاني که به پستانک عادت دارند، شايع‌تر است. پستانک به‌تدريج و در پي چند بار استفاده دچار خلل و فرج‌هايي مي‌شود که بين آن ميکروب‌ها و قارچ‌ها تکثير پيدا مي‌کنند و با پاکسازي عادي از بين نمي‌روند و مي‌توانند باعث آلودگي دهاني شيرخوار شوند.

استفاده از پستانک در وزن‌گيري شيرخوار هم اختلال ايجاد مي‌کند زيرا اولا شيرخوار به جاي شير خوردن و سير شدن با مکيدن پستانک سرگرم مي‌شود. اگر سرشيشه هم داخل دهان او باشد، چون حين مکيدن خوابش مي‌برد، مدام سرشيشه از دهان او بيرون مي‌افتد و همين موضوع باعث پريدن‌هاي مکرر شيرخوار از خواب مي‌‌شود. اين حالت نه‌تنها از نظر رواني ايجاد مشکل مي‌کند بلکه در خواب کودک هم اختلال ايجاد خواهدکرد. اين موضوع در درازمدت باعث تندخويي شيرخوار، وزن نگرفتن صحيح و کاهش وزن او مي‌شود.

خس‌خس سينه، اسهال، استفراغ و دل‌درد نيز از ديگر عوارض استفاده از پستانک آلوده است، بنابراين مادر براي آرام کردن کودک بايد او را در آغوش بگيرد و پاسخي مناسب به او دهد. اگر مادر موقتا توانايي شيردهي ندارد، مي‌تواند از قطره‌چکان، قاشق يا فنجان براي اين کار استفاده کند اما اگر اين مشکل موقت نيست و مادر مجبور به قطع کامل شيردهي است، حتما بايد از سرشيشه‌هاي ارتودنسي استفاده و هرچند وقت يک بار سرشيشه را با انواع مرغوب عوض کرد.