عفونت ادراري در دوران بارداري

در دوره بارداري همه مسائل به نظر کمي غيرعادي و نگران‌کننده مي‌رسد. خيلي از خانم‌ها مي‌گويند زمان خروج ادرار در بارداري طولاني‌تر مي‌شود يا مدام تکرر ادرار دارند يا حتي دچار بي‌اختياري هستند و با کوچک‌ترين حرکتي دچار ريزش ادرار مي‌شوند. در گفت‌وگويي با دکتر فرزانه شريفي اقدس، متخصص اورولوژي و عضو هيات‌علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي از دليل اين مسائل و طبيعي يا غيرطبيعي بودن آن پرسيديم.

سلامت: مشکلات ادراري در دوره بارداري چقدر شايع است؟

ميزان شيوع و دلايل مشکلات ادراري زنان در زمان بارداري و خارج از آن تفاوت چنداني با هم ندارد. در هر دهه از زندگي احتمال ابتلا به عفونت ادراري 10 درصد افزايش مي‌يابد اما شرايط بارداري به نحوي است که اگر فرد به عفونت ادراري مبتلا شود، احتمال درگيري کليه‌ها را در او بيشتر مي‌کند.

سلامت: منظورتان از اين شرايط خاص چيست؟

در دوره بارداري تخليه ادرار به‌دليل وزن رحم و جنين و فشاري که روي حالب سمت راست مي‌آورد، دچار توقف و رکود نسبي مي‌شود. اين مساله طبيعي است و به خودي‌خود مشکل‌ساز نيست اما اگر خانمي ‌در همين دوره دچار عفونت شود، رکود ادرار از بالا به سمت پايين باعث مي‌شود باکتري‌اي که قبلا زمان کافي براي بالا‌رفتن به سمت کليه‌ها را نداشته، در اين زمان به اين سمت حرکت کند. به عبارتي، يک عفونت تحتاني ساده که با درد و سوزش ادراري همراه است و شايد خيلي راحت برطرف شود، به‌دليل توقف ادرار در بارداري مي‌تواند کليه‌ها را هم درگير کند و به عفونت فوقاني تبديل شود که با تب، درد و علائمي شبيه قولنج بارداري، سوزش و تکرر ادرار همراه است.

سلامت: اين درگيري کليه براي مادر و جنين خطرناک است؟

البته! کليه خونرساني بالايي دارد. چون تغذيه جنين داخل شکم از راه خون است، عفونت مي‌تواند از راه گردش‌خون از کليه‌ها به گردش خون مادر و بعد جنين برسد و باعث آنومالي‌هاي مادر‌زادي و حتي مرگ جنين شود. به همين دليل به تمام خانم‌هاي باردار صرف‌نظر از اينکه مشکل ادراري دارند يا نه و اينکه سابقه مشکلات ادراري داشته‌اند يا نه، توصيه مي‌شود حتما براي چکاپ و کشت ادرار به متخصص مراجعه کنند. اين آزمايش‌ها به طور سريال در 3 ماهه اول، دوم و سوم انجام مي‌شود.

سلامت: اگر عفونتي وجود داشته باشد، چطور درمان مي‌شود؟

درمان خانم باردار با خانم‌هاي غيرباردار متفاوت است. همه داروها را نمي‌توان براي خانم باردار تجويز کرد. چون در 3 ماهه اول بسياري از دارو‌ها مشکلات ساختاري در بدن جنين ايجاد مي‌کنند، تجويز نمي‌شوند. در 3 ماهه دوم و سوم نيز مصرف دارو براي کبد و شکل‌گيري اندام‌هاي جنين مضر است، بنابراين درمان دارويي در بارداري براي عفونت ادراري وجود دارد اما تعداد داروها بسيار محدود است. اگر خانمي درمان‌ها را انجام داد و باز هم نتايج آزمايش‌ها نشان داد به عفونت مبتلاست، معمولا به‌عنوان پيشگيري توصيه مي‌شود هر شب با دوز پايين آنتي‌بيوتيک‌هايي که نه براي مادر و نه جنين مضر است را تا پايان دوره بارداري مصرف کند.

سلامت: پس مادراني که از قبل سابقه عفونت ادراري داشته‌اند بايد بيش از بقيه مراقب باشند؟

بله، مبتلايان به مشکلات مادرزادي مجاري ادراري مثل انسداد نسبي حالب و کساني که سابقه عفونت ادراري داشته‌اند بايد مرتب زير نظر باشند و از همان ماه اول بررسي شوند و هر جا پزشک به عفونت ادراري مشکوک شد، درمان آغاز شود.

سلامت: آيا ممکن است خانم باردار غيراز عفونت ادراري دچار ديگر مشکلات ادراري شود؟

ساير مشکلات ادراري در بارداري اکثرا جزو طبيعت اين دوره هستند. بافت‌هاي حفاظتي مثانه در خانم‌ها در مقايسه با آقايان ضعيف‌تر است. از طرف ديگر، در دوران بارداري وزن رحم و جنين به مرور بيشتر مي‌شود و بيشتر خانم‌ها به‌دليل فشاري که رحم روي مثانه و لگن مي‌آورد درجه‌اي از تکرر ادرار يا حتي ريزش را با فعاليت‌هاي کوچک مثل عطسه و سرفه دارند. هر چقدر به پايان بارداري نزديک شويم اين علائم به‌دليل بالا‌رفتن وزن مادر و جنين و بزرگ شدن رحم شديد‌تر مي‌شود. اگر وزن خانم در بارداري خيلي بالا نرود، بعد از زايمان بخش زيادي از علائم برطرف مي‌شود اما اگر اين مساله رعايت نشود، احتمال اينکه حتي بعد از زايمان بخشي از علائم باقي بماند وجود دارد.

سلامت: خود زايمان تشديد‌کننده اين مسائل نيست؟

زايمان طبيعي درجه‌هايي از آسيب را به بافت‌هاي نگهدارنده و عصبي اطراف مثانه وارد مي‌کند. به همين دليل لازم است خانم‌ها در دوره بارداري و بعد از زايمان حتي اگر هيچ مشکلي ندارند، براي پيشگيري از شلي بافت‌هاي نگهدارنده در آينده، ورزش‌هاي انقباضي کف لگن را جزئي از برنامه روزانه زندگي خود قرار دهند. اين ورزش‌ها به ورزش پرينه معروف‌اند. هر چقدر تعدد بارداري‌ها و زايمان طبيعي بيشتر باشد، احتمال بروز مشکلات ادراري ماندگار به شکل تکرر ادرار و بي‌اختياري بيشتر است.

سلامت: از علائم غيرطبيعي هم برايمان بگوييد!

درد، سوزش و وجود خون در ادرار جزو علائم غيرطبيعي است که با ظهور آنها بايد به متخصص مراجعه کرد.

سلامت: آيا با رعايت بهداشت مي‌توان از بروز مشکلات ادراري پيشگيري کرد؟

رعايت بهداشت هم در اين ميان نقش دارد اما نه خيلي زياد چون عفونت ادراري مشكلي داخلي است و شستشوي بيش از حد ناحيه تناسلي يا پوشيدن لباس خاص نقشي در بروز يا پيشگيري از آن ندارد. عفونت ادراري ژنتيکي است. بدن برخي خانم‌ها به عفونت واکنش مثبت نشان مي‌دهد. خانم‌ها مجاري ادراري کوتاه‌تري در مقايسه با آقايان دارند و اگر زمينه ژنتيکي وجود داشته باشد، ميکروب‌ها راحت از مجاري بالا مي‌روند.

سلامت: در پايان لطفا درباره تمرين موثري که فرموديد توضيح دهيد.

بسيار ساده است. همانطور که هنگام خروج ادرار و هنگام ادرار کردن مي‌توانيد به‌وسيله سفت‌کردن عضلات لگني خروج را متوقف کنيد و بعد دوباره رها کنيد. مي‌توانيد وقتي پشت ميز کار هستيد، پشت چراغ قرمزيد يا پاي تلويزيون اين عضله کف لگن را منقبض کرده، به مدت يک ثانيه نگه داريد و رها کنيد. اين حرکت را روزي سه بار و هربار ده مرتبه انجام دهيد و به‎تدريج تعداد و مدت زمان انقباضات و دفعات را به ده بار انقباض به تعداد بيست دفعه در روز برسانيد.

براي تنوع در انجام اين تمرين‎ها مدت نگاه داشتن انقباض را به سه ثانيه افزايش دهيد و بعد عضلات را رها کنيد.فايده اين تمرين ساده بسيار زياد است.

تا مي‌توانيد، آب بنوشيد!

سلامت: آيا مصرف مواد غذايي خاص يا نوشيدن زياد آب مي‌تواند درمان‌کننده باشد يا نقش پيشگيري داشته باشد؟

تاكنون تحقيقي نشان نداده كه مصرف مواد غذايي خاص تاثير پيشگيرانه يا درماني داشته باشد اما مصرف زياد آب به اين دليل که باعث تشکيل ادرار بيشتر مي‌شود، مي‌تواند جلوي عفونت را بگيرد. ميکروب‌ها هر 45 دقيقه يکبار تکثير مي‌شوند. کسي که آب کم مي‌خورد و ادرار در اين فاصله در مثانه‌اش باقي مي‌ماند، فرصت تکثير را به ميکروب‌ها مي‌دهد.