يبوست نوزادان از تشخيص تا درمان

قوام مدفوع نوزاد يکي از دغدغه‏هاي اصلي والدين است! اين مشکل مي‌تواند هم نوزاد را بي‌قرار کند، هم پدر و مادرش را. در ميان پرسش‌هايي که به دست «سلامت» رسيده، يکي از خوانندگان (682***0912) در پيامک خود پرسيده ‌است که: «به فرزندم قطره آهن مي‌دهم و اين مسئله باعث يبوست شديد او شده است. آيا بايد قطره را قطع کنم؟»

اين، نمونه‌اي از پرسش‌هاي مادراني است که نوزادانشان با مشکل اجابت مزاج مواجهند. در «کودکان» اين هفته با دکتر علي ناصح، فوق‌تخصص نوزادان و دانشيار دانشگاه علوم‌پزشکي شهيد بهشتي، درباره همين موضوع گفت‌وگو کرده‌ايم.

سلامت: مگر نوزادان هم دچار يبوست مي‌شوند؟

بله، يبوست علل ارگانيک و غيرارگانيک دارد. بيماري‌هايي مثل ديابت بي‏مزه، کم‏کاري تيروييد، نقص‏هاي مادرزادي روده و مقعد از شايع‏ترين علل ارگانيک (ساختاري) اين مشکل است که البته در دوره نوزادي خيلي شايع نيست.

سلامت: پس دليل اصلي ابتلاي نوزادان و شيرخواران به يبوست چيست؟

شايد دليل اصلي يبوست واقعي در نوزادان و شيرخواران علل غيرارگانيک باشد. وقتي غذاي جامد به‌عنوان تغذيه تکميلي در کنار شير به برنامه غذايي شيرخوار افزوده مي‌شود احتمال ابتلا به يبوست افزايش مي‌يابد. کم‏آبي نيز از ديگرعلل شايع يبوست است به همين دليل در فصل گرم حتما بايد مراقب شرايط تغذيه‏اي کودک بود.

گاهي خانواده‏هايي که از شيرخشک استفاده مي‏کنند، براي غليظ‏ترکردن شير و به خيال خود تقويت بنيه شيرخوار ميزان آب را کمتر مي‏کنند درحالي که اين کار، کارکرد تغذيه‌اي شيرخشک را پايين مي‌آورد و باعث کم‏آبي بدن و يبوست مي‌شود. در صورتي که کودک به‌صورت مستمر آنتي‏بيوتيک يا مسکن‏هايي مثل بروفن و استامينوفن مصرف کند يا دچار سرماخوردگي شود نيز احتمال بروز يبوست افزايش مي‌يابد. از ديگر موارد شايع ابتلا به يبوست، حساسيت‌‏هاي غذايي است. مثلا حساسيت به پروتئين گاوي شايع‌ترين علت ابتلا به يبوست در نوزاداني است که شيرخشک تهيه شده از شير گاو استفاده مي‏کنند يا در سنين زير يک سال به آنها شير گاو يا شير پاستوريزه داده مي‌شود. متاسفانه حساسيت‌هاي غذايي باعث خونريزي‌هاي گوارشي، نفخ، يبوست، دل‏درد و بي‏قراري مي‏شود. مسموميت با ويتامين D هم باعث يبوست مي‏شود اما از علل شايع نيست.

سلامت: از کجا بفهميم نوزاد يا شيرخوار يبوست گرفته؟

در کودکاني که شير مادرخوار هستند،
به ازاي هر بار شيرخوردن، ممکن است يک بار
اجابت مزاج داشته باشيم اما حتي هر 4-3 روز يک بار اجابت مزاج به معني يبوست نيست. قوام مدفوع و حال عمومي کودک است که نشان مي‏دهد يبوست دارد يا نه. گاهي کودک در طول روز 2 بار اجابت مزاج دارد اما اين اجابت خشک، با درد، دفع خون و بي‏قراري نوزاد و رشد ناکافي او همراه است. درصورتي که نوزادي دچار يبوست واقعي باشد، مدفوع او سفت و خشک است و راحت تخليه نمي‏شود.

سلامت: براي رفع يبوست چه مي‌توانيم بکنيم؟

خوشبختانه نوزاداني که شير مادر مي‌خورند، خيلي دچار يبوست نمي‌شوند. اگر دليل يبوست مصرف شيرخشک باشد با ترکيب درست شيرخشک مي‌توان مشکل را حل کرد. مسئله يبوست بعد از مصرف قطره آهن نيز قابل‌کنترل است و به اين دليل نبايد آهن توصيه شده به‌وسيله پزشک را سرخود قطع کرد.

سلامت: يعني چه بايد کرد؟

با دست تميز و گرم شده، شکم شيرخوار و نوزاد را ماساژ دهيد. حمام کوتاه مدت و حرکت دادن پاهاي نوزاد يکي ديگر از روش‏هايي است که باعث مي‏شود ماهيچه‏هاي شکمي تحرک پيدا کنند و دفع مدفوع راحت‏تر انجام شود. چرب کردن اطراف مقعد هم به تحريک دفع کمک مي‏کند. بعد از 4 تا 6 ماهگي اضافه کردن فيبر به برنامه غذايي مثل پوره ميوه يا سبزي از يبوست پيشگيري مي‏کند. مصرف چند نوبت آب جوشيده همراه با شير بعد از 6-4 ماهگي به‌خصوص در کودکاني که در مناطق گرمسير زندگي مي‏کنند، توصيه مي‏شود. خط آخر درمان هم تجويز داروهاي محرک يا اسموزي مثل شربت لاکتولوز است. البته داروهاي محرک را نبايد طولاني‏مدت يا بدون نظر دکتر مصرف کرد و اگر نياز به مصرف دارو بود، بايد داروهايي مصرف شود که عادت ايجاد نکنند و باعث تنبلي روده به دنبال قطع دارو نشود. دارو حتما بايد به‌وسيله پزشک تجويز شود.

سلامت: آيا رژيم غذايي مادرشيرده هم مي‌تواند باعث يبوست يا رفع آن در نوزاد و شيرخوار شود؟

درصورتي که رژيم غذايي مادر حاوي موادغذايي نفاخ و يبوست‌آور باشد، مي‏تواند باعث بروز اين مشکل در کودک شود بنابراين بهتر است مادرها مواد فيبردار، آبميوه و مايعات فراوان مصرف کنند تا مانع ابتلاي خود و نوزادشان به يبوست شوند اما اين‌طور نيست که مثلا مصرف شير خشت به‌وسيله مادر، يبوست شيرخوار را رفع کند.

تاثير قطره‌ها بر اجابت مزاج نوزادان

سلامت: آيا مصرف قطره آهن مي‌تواند باعث يبوست شود؟

بله، مصرف مکمل آهن متاسفانه با وجود اينکه استفاده از آن ضروري است، باعث يبوست و کم‏اشتهايي مي‏شود اما نبايد مصرف قطره آهن را به اين دليل قطع کرد.

سلامت: آيا مصرف مولتي ويتامين يا قطره AD در کنار قطره آهن مي‌تواند اثر ملين داشته باشد؟

بله، مصرف AD اندکي از ايجاد يبوست بعد از مصرف قطره آهن کم مي‏کند گرچه اگر تغذيه کودک خوب باشد، يبوست ناشي از آهن به قدري نيست که باعث مشکل شود.