وقتی ‌کودک بی‌دندان می‌ماند

خیلی از ما به علت رعایت‌نکردن بهداشت، دندان‌هایمان را از دست می‌دهیم و مجبور می‌شویم از روش‌هایی مثل پروتز یا ایمپلنت استفاده کنیم. البته این اتفاق معمولا در کودکی و نوجوانی نمی‌افتد، اما دندان‌های بعضی‌ها از همان ابتدا درنمی‌آید یا این‌که دندان‌های شیری‌شان می‌روید، اما برخی دندان‌های دائمی‌شان هرگز سر از لثه درنمی‌آورد.

دکتر احمد جعفری، متخصص دندانپزشکی کودکان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران می گوید: اگر برخی دندان ها اصلا در دهان کودک نروید، به این حالت نبود دندان یا فقدان دندان می گویند. او معتقد است برای این که این مشکل را بهتر بشناسیم، باید ابتدا درباره وضع طبیعی رویش دندان ها صحبت کنیم؛ بنابراین حرف هایش را با جام جم درباره فقدان دندان این گونه شروع کرد: دندان های شیری در ماه های سوم تا چهارم جنینی شروع به تشکیل می کند و در سنین هشت ماهگی تا 2.5 سالگی در دهان می روید. هرگونه اختلال در روند تشکیل و رویش این دندان ها می تواند مشکل ساز باشد؛ مثلا ممکن است جوانه دندان اصلا وجود نداشته باشد یا هنگامی که جوانه باید تکثیر شود تا شکل دندان به خود بگیرد، این اتفاق نیفتد. در این صورت، فقدان یا نبود دندان بروز می کند! او ادامه می دهد: گفتیم رویش دندان های شیری از هشت ماهگی تا 2.5 سالگی است، اما شش ماه زودتر یا دیرتر از این زمان هم طبیعی است. بنابراین انتظار داریم در 30 ماهگی تمام دندان های شیری کودک یعنی 20 دندان روییده باشد؛ یعنی در هر فک ده دندان. برای این که بتوانیم این تعداد دندان را در این سنین بشماریم، اگر لب بالای بچه را جلو بکشیم، می بینیم وسط فک خطی وجود دارد که لب را به فک متصل می کند؛ از آنجا به هر طرف چپ و راست باید پنج دندان وجود داشته باشد. به گفته او، اصلی ترین تشخیص دهندگان این مشکل، خود والدین هستند که اگر از روند طبیعی رویش دندان ها آگاهی داشته باشند و بدانند تعداد دندان های شیری و دائمی در هر فک چند عدد باید باشد، خواهند دانست چه زمانی باید به نبودن دندان کودک حساس شوند.

وقتی دندان شیری نمی روید اما جوانه دندان دائمی است

تا قبل از پنج سالگی اگر فقط یک یا دو دندان شیری نروید، دنبال علت نمی گردیم چون ممکن است جوانه دندان های دائمی تشکیل شود، ولی بعد از این سن، رادیوگرافی و بررسی هایی لازم است تا بفهمیم جوانه دندان دائمی وجود دارد یا نه. دکتر جعفری با بیان این جمله ها می افزاید: اگر تعداد دندان های شیری که وجود ندارد زیاد باشد (پنج تا شش دندان)، باید درمان بلافاصله شروع شود چون کودک دچار مشکل در غذاخوردن خواهدشد و فشار لازم به فک هایش وارد نمی شود. او درباره اقدام های لازم برای بچه های دچار این مشکل می گوید: تنها راه حل برای بچه های بالاتر از سه سال این است که دندان مصنوعی برایشان ساخته شود تا بتوانند راحت غذا بخورند. البته به دلیل این که فک کودکان مدام درحال رشد است، این دندان باید مدام اصلاح یا تعویض شود و دندانپزشک مراقب باشد اگر دندان دائمی در حال روییدن بود، جای آن را روی دندان مصنوعی متحرک بتراشد و مدام کودک را تحت نظر قرار دهد.

وقتی دندان دائمی نروید

دکتر جعفری توضیح می دهد: دندان های شیری در شش سالگی باید شروع به افتادن کنند و دندان های دائمی جای آنها را بگیرد. اولین دندان دائمی که می روید، دندان آسیای بزرگ اول است (دندان 6) که در شش سالگی می روید. همان طور که گفتیم در هر طرف فک فقط پنج دندان شیری وجود دارد، بنابراین زیر این دندان، دندان شیری وجود نداشته؛ به همین دلیل هم خیلی از پدر و مادرها فکر می کنند این دندان شیری است! این متخصص دندانپزشکی کودکان می افزاید: بعد دندان های شیری از جلوی فک شروع به افتادن می کنند و دندان های دائمی به ترتیب جای آنها می روید. بعد دندان هفتم در سن دوازده تا سیزده سالگی درمی آید و بعد حدودهجده تا بیست سالگی دندان عقل (سومین آسیای دائمی) کم کم از لثه سر بیرون می آورد.

چرا دندان نمی روید؟

به گفته دکتر جعفری، جوانه دندان ها در ابتدای تشکیل، همان جوانه دندان های شیری است و از کنار این جوانه ها، جوانه دندان های دائمی تشکیل می شود و بعد از آن آسیای دائمی به وجود می آید، اما گاهی جوانه دندان شیری اصلا وجود ندارد. بنابراین جوانه دندان دائمی هم از کنار آن درنمی آید که دندان دائمی را تشکیل دهد. او ادامه می دهد: گاهی هم جوانه دندان شیری وجود دارد، اما جوانه دندان دائمی یا از کنارش تشکیل نمی شود یا وقتی تشکیل شد، هنگام تکثیر سلولی، خوب تکثیر پیدا نمی کند. گاهی هم جوانه دندان شیری نیست، ولی دندان دائمی جوانه می زند. این دندانپزشک در ادامه به نکته مهمی اشاره می کند: جوانه دندان ها از بخشی از سلول های جنینی تشکیل می شود که منشأ آن با منشأ پوست (اکتودرم) یکی است. بنابراین اگر اختلال های دندان خیلی شدید باشد و خیلی از دندان های کودک نروید، ممکن است نشانه های پوستی مثل خشکی پوست، کم بودن تعداد موها، ضخیم بودن غیرطبیعی موها و ترشح بیش از حد غدد عرق هم در او دیده شود که در این صورت باید حتما کودک را به متخصص پوست هم ارجاع داد.

اما چرا این اتفاق ها می افتد؟

دکتر جعفری در پاسخ به این پرسش می گوید: علت این اتفاق ها می تواند ژنتیک باشد، بویژه وقتی تعداد بیشتری از دندان ها وجود ندارد. حتی در صورت کمبود یک یا دو دندان هم مساله ژنتیک مطرح است به طوری که اگر یکی از فرزندان خانواده ای دچار این مشکل باشد، از دیگر فرزندان هم رادیوگرافی انجام می دهیم تا ببینیم این فقدان دندان در آنها هم دیده می شود یا نه. او تاکید می کند: البته گاهی فقدان دندان، اکتسابی است؛ مثلا دیده شده اگر سن مادر هنگام بارداری بالا باشد، کودک در دوره جنینی خوب تغذیه نشود و رشد نکند و نوزاد با وزن پایین به دنیا بیاید و در بارداری های چندقلویی، احتمال نروییدن دندان ها زیاد است. ابتلا به بعضی بیماری ها مثل سرخک هم روی تشکیل دندان های دائمی و تکثیر سلول های آنها اثر می گذارد.

درمان گروهی لازم است

درمان این مشکل باید گروهی و با همکاری والدین، آموزگار، دندانپزشک عمومی، متخصص دندانپزشک کودکان، ارتودنتیست، متخصص پروتز و ترمیمی و ایمپلنت و... انجام شود. دکتر جعفری می گوید: باید حتما با متخصصان ژنتیک و پوست هم مشورت شود چون همان طور که گفتم، خیلی وقت ها بیماری های پوستی هم همزمان با این فقدان دیده می شود و باید این مشکلات هم شناسایی شود؛ بنابراین دندانپزشکان با مشاهده این مشکل، کودک را به متخصص پوست و ژنتیک هم معرفی می کنند تا مشکلات احتمالی دیگر کودک تشخیص داده و درمان شود.

دندان های شیری باید حفظ شود، بویژه اگر...

دکتر جعفری معتقد است اگر دندانپزشک تشخیص دهد جوانه دندان دائمی واقعا وجود ندارد، باید برای حفظ دندان شیری به والدین و کودک آموزش های لازم را داده و حتما متخصص دندانپزشک کودک اقدام های درمانی لازم را برای آینده انجام دهد.

او تاکید می کند: سالم ماندن دندان های شیری که زیر آنها جوانه دندان دائمی وجود ندارد، بسیار مهم است و این دندان ها باید حفظ شود و سالم بماند؛ چون اگر از دست بروند، مشکلات زیادی ایجاد می شود.

این متخصص دندانپزشکی کودکان با بیان این که گرچه روش های درمانی مناسبی وجود دارد، ولی بهترین روش، حفظ دندان شیری است، ادامه می دهد: گاهی به دلایلی این دندان ها حذف می شود و ارتودنتیست تشخیص می دهد که با پرکردن فضای خالی، اوضاع دندان ها بهتر و زیباتر خواهدبود در غیر این صورت، اگر دندان شیری از دست برود، درمان پیچیده خواهد شد. از طرفی هر قدر در سن بالاتری این دندان از بین برود، درمان هایی مثل ایمپلنت و پروتز موفق تر خواهد بود. در سنین زیر 20 سال هم که اصلا امکان این اقدام ها وجود ندارد.

او به نکته جالبی اشاره می کند که شاید خیلی از ما ندانیم: دندان های شیری که زیر آنها جوانه دندان دائمی وجود ندارد، تا سی و پنج سالگی هم می ماند؛ چون زیر آنها جوانه ای وجود ندارد که آنها را بیرون براند و ریشه شان را تحلیل ببرد. البته به مرور که سن افزایش می یابد و جویدن بیشتر می شود، فشارهای غیرطبیعی باعث تحلیل ریشه این دندان می شود و می افتد که البته در این سنین روکش و ایمپلنت موفق تر خواهد بود. او در نهایت می گوید: اگر کسی دچار فقدان دندان باشد، باید توسط متخصص ژنتیک بررسی شود تا اگر مشکل او ژنتیک باشد، برای پیشگیری از ابتلای فرزندش در آینده، اقدام های لازم را انجام دهد و از بروز این مشکل پیشگیری کند.