آیا کودک شما آنقدر به کارهای مهم مشغول است که رفتن به توالت را به تعویق می‌اندازد؟ یا اینکه بخاطر ترس از شروع دردناک حرکات روده، از رفتن به توالت طفره می‌رود!؟ شاید فکر می‌کنید از وقتی توالت رفتن را به کودکتان آموزش داده و او را از پوشک گرفته‌اید این مسئله دیگر اهمیتی ندارد! اما باید بدانید متاسفانه این آموزشها نمی‌توانند جلوی یبوست کودک و عوارض بعدی آن را بگیرند. به همین دلیل هم دكتر علی اكبر سیاری، دبیرانجمن علمی‌گوارش و كبد كودكان هفته گذشته اعلام کرد: 30 درصد مراجعه‌كنندگان به متخصصان كودكان و 25 درصد مراجعه‌كنندگان به فوق تخصص گوارش كودكان از یبوست رنج می‌برند.
اغلب شیرخواران حداقل روزی یکی دوبار شکمشان کار می‌کند. تا سن 3 سالگی تعداد دفع به روزی یک بار و شاید کمتر، افت می‌کند. اگر چه تعریف واحدی برای یبوست بچه‌ها وجود ندارد اما بعضی به دفع مدفوع سفت كه توام با تاخیر و سختی باشد و به مدت 2 هفته طول بكشد یبوست می‌گویند. لازم است بدانید که این مشکل با علایمی همراه است مثلا: چند روز عقب افتادن دفع مدفوع، قطر زیاد مدفوع، احساس ناراحتی و درد در هنگام دفع و سفت بودن مدفوع، درد شکم، تهوع و استفراغ، مشاهده اثر مدفوع مایع در لباسهای زیری کودک که نشانه برگشت مدفوع به روده است و وجود خون قرمز روشن روی مدفوع سفت. اگر به دنبال مقصر هستید، لازم است بدانید عوامل مختلفی می‌توانند این مشکل دردناک را در کودک شما ایجاد کنند كه خود شما در راس آنها هستید! مثلا اگر شما قبل از آماده بودن کودک، آموزش توالت رفتن را شروع کنید؛ ممکن است کودک به دلیل ترس از توالت رفتن مدفوع خود را مدتهای طولانی نگه دارد. این تصمیم اختیاری برای نرفتن به دستشویی، کم کم تبدیل به عادتی می‌شود که نمی‌توان به راحتی از شر آن و یبوست ناشی از آن خلاص شد، چرا که هرچه بیشتر مدفوع در روده باقی بماند، دفع آن سخت‌تر و دردناک‌تر شده و باعث ترس و خودداری بیشتر کودک از دفع می‌شود. علت دیگر ایجاد یبوست، رژیم‌های غذایی بدون فیبر و کم بودن مصرف سبزی و میوه در کودک است. در بعضی از کودکان هم خوردن شیر زیاد می‌تواند منجر به یبوست شود؛ همانطور که در بعضی دیگر از آنها کم تحرکی این کار را می‌کند. بد نیست بدانید در 90 درصد موارد، علت ابتلای كودك به یبوست غیرعضوی است. 10 درصد دیگر یبوست‌ها به دلیل نقص در دستگاه گوارشی، اختلالات سیستم عصبی، مشكل غدد درون‌ریز(مثل کم‌کاری تیروئید) و یا مصرف بعضی از داروها روی می‌دهد. بعضی از علل یبوست نوزادان مانند بیماری هیرشپرونگ اگر در همان ابتدا مورد توجه قرار نگیرد، ممکن است در آینده عوارض ناگواری برای کودک ایجاد کند بنابراین بهتر است به یبوست نوزادتان توجه کنید. در صورتی که كودك 24 ساعت پس از تولد دفع نداشته باشد، مبتلا به یبوست شناخته می‌شود و لازم است برای تشخیص و درمان نزد پزشک اطفال برده شود . فیبرهای مهربان! یبوست معمولا خود به‌خود بهبود پیدا می‌کند اما برای اطمینان از اینکه خدای نکرده وضع بدتر نشود بهتر است با دادن غذاهای پرفیبر و آب زیاد به کودک شروع کنید. فیبر حجیم است و باعث نگه داشتن آب در مدفوع و نرم شدن آن می‌شود. روزانه هر کودک باید به اندازه سنش بعلاوه عدد 5 فیبر مصرف کند. مثلا یک کودک 5 ساله باید روزی 10 گرم فیبر بخورد. دادن میوه‌هایی مانند آلو بخارا، انجیر، انگور، سیب با پوست، گلابی، هلو و زرد آلو، هندوانه، سبزیهای خام، زیتون و روغن آن، غلات کامل (سبوس دار)، ذرت بوداده و کم کردن شیر و لبنیات از غذای کودک می‌تواند یبوست را درمان کند. ورزش و آموزش علیه یبوست! یکی دیگر از راه‌های پیشگیری و درمان یبوست ورزش منظم است. کودک خود را به حرکت و بازی‌های پرتحرک تشویق کنید و مطمئن باشید که این کار می‌تواند به حل مشکل یبوست کمک کند. اگر می‌خواهید توالت رفتن را به کودک خود یاد دهید و می‌بینید که او مقاومت کرده و مدفوع خود را نگه می‌دارد؛ این کار را به تعویق انداخته و چند هفته یا چند ماه دیرتر دوباره تلاش کنید. اگر کودکتان مدفوع خود را نگه داشته و این کار موجب نشت مدفوع شده و لباس او را کثیف می‌کند، عصبانی نشوید و کاری نکنید که او احساس شرمندگی کند. این عصبانیت فقط مشکل را وخیم‌تر می‌کند. در عوض بهتر است زمانی که احساس کردید حرکات روده او شروع شده با عبارات مثبت و آرام به او گوشزد کنید که "الان وقت آن است که دستشویی بروی." حتی می‌توانید برای تشویق کودک برای این کار به او جایزه هم بدهید. بهتر است این جایزه یک فعالیت مورد علاقه کودک باشد. اگر او از رفتن به توالت خودداری کرد؛ جایزه به توالت رفتن را به نوبت بعد موکول کنید. روده هر انسانی پس از غذا خوردن فشرده می‌شود تا غذا را در مسیر خود به انتهای روده به حرکت در آورد. شما می‌توانید از این واقعیت علمی برای کمک به کودکتان استفاده کنید. یعنی بعد از هر غذا او را روی لگن بنشانید. 5 تا 10 دقیقه نشستن در هر نوبت کافی است. در این زمان می‌توانید با خواندن قصه یا شعر، استرس را از او دور کنید. اگر ماندگار شود! اگر با تمام این حرف‌ها دیدید کودکتان دچار بی‌اختیاری مدفوع شده و گهگاه لباسهایش را کثیف می‌کند، آرامش خود را حفظ کرده و به پزشک مراجعه کنید. این بی‌اختیاری از عوارض یبوست است که در 35 درصد دختران و 55 درصد پسرانی که یبوست دارند دیده می‌شود و البته باید جدی گرفته شود. البته در 2-4 ساله‌ها به یک میزان در دوجنس شیوع دارد. متاسفانه اگر درمان یبوست در كودكی صورت نگیرد و یبوست مزمن شود، امكان بزرگ شدن روده بزرگ و از بین رفتن احساس دفع و بی‌اختیاری در سنین بالاتر را به وجود می‌آورد بطوری كه حتی 6/1 درصد کودکان 10 ساله هم تا حدی این مشکل(بی اختیاری) را دارند. لازم است بدانید درمان یبوست مزمن و غیرعضوی که به آن "عملكردی» هم می‌گویند، خیلی کار ساده‌ای نیست و آمار‌ها نشان داده که در50 درصد موارد بعد از 5 سال - حتی پس از درمان – مشکل وجود دارد. تحقیق دیگری هم نشان داده که متاسفانه عود در 30 درصد موارد دیده می‌شود. متخصصان معتقدند خاطره درد در كودك، سهل‌انگاری مادران در پیگیری درمان و مداخله سایر افراد در درمان از عوامل شكست درمان یبوست هستند. درمان خودسرانه ممنوع! در هر حال به خاطر داشته باشید ممکن است درمان یبوست کودکتان ماه‌ها طول بکشد. گاهی این یبوست علتی جدی‌تر از یک رژیم غذایی نامناسب دارد و در این صورت لازم است حتما پزشک کودکان یا متخصص گوارش کودک شما را بررسی کند. بنابر این در صورت درمان نشدن یبوست با بهبود تغذیه و مصرف مایعات کافی، حتما کودک خود را نزد پزشک ببرید و بدون تجویز پزشک از داروهای ضدیبوست استفاده نکنید. درمان‌های خودسرانه و عوامانه مثل صابون زدن به محل دفع و استفاده خودسرانه از شیاف و داروهای دیگر شل‌کننده، نه تنها باعث درمان این عارضه نمی‌شود بلكه حتی ممكن است منجر به سوراخ شدن روده بزرگ و مرگ كودك شود.