مدرسه به دلیل حضور طولانی مدت دانش‌آموزان در آن و یا تاثیر فراوانی که می‌تواند بر سبک زندگی کودکان داشته باشد در زندگی آنان نقش مهمی دارد. تاثیرات آن زمانی شدیدتر می‌شود که کودک شرایط خاص بیماری را تجربه کند و در این صورت مدرسه و وضعیت آن نقش پررنگ‌تری برای او خواهد داشت.
به گزارش خبرنگار سرویس «سلامت» ایسنا، خانواده‌هایی که دارای فرزند مبتلا به صرع هستند همیشه این نگرانی را دارند که سلامتی کودکان مصروعشان در مدرسه چگونه حفظ می‌شود و در صورت تشنج برای کودکشان چه اتفاقی می‌افتد.
ممکن است اولیای مدرسه نیز در رابطه با این بیماری و شرایط آن پرسش‌های زیادی داشته باشند. بهتر است هرفردی که با فرزند مصروع شما سر و کار دارد، از راننده سرویس تا معلم و ناظم مدرسه، اطلاعاتی راجع به مشکل این دانش‌آموزان داشته باشند چرا که درشرایط عدم حضور والدین مسئولیت حفظ سلامتی کودکان بر عهده آنان است.
رییس انجمن صرع ایران، کوروش قره گوزلی در گفت وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره نکاتی که دانش‌آموزان مبتلا به صرع باید در ایام مدرسه به آنها توجه کنند، اظهار کرد: زمان خواب و بیداری بچه‌ها در فصل تابستان تغییر می‌کند به گونه‌ای که صبح‌ها دیر از خواب بیدار می‌شوند. بنابراین در روزهای اول بازگشایی مدارس به علت مشکل دیرخوابی کودکان، خطر تشنج افزایش می‌یابد. در این شرایط دانش آموزان باید چند روز پیش از بازگشایی مدرسه‌ها از ساعات خواب صبح کم کنند و شبها زودتر بخوابند.
دکتر جواد محمودی قرایی- فوق تخصص روانپزشکی نیز در خصوص نقش معلمان و اولیای مدرسه در برابر دانش‌آموزان مصروع حساس گفت: تمام معلمان و اولیای مدرسه باید در جریان وضعیت کودکان مصروع و هم چنین داروی مصرفی آنها باشند تا بتواند عکس العمل مناسبی در زمان حمله داشته باشند. بحث ایمنی این افراد در سرویس مدرسه نیز بسیار مهم است و کودک مصروع در سرویس مدرسه باید جای خاصی داشته باشد وعلاوه بر مسئول سرویس مدرسه، راننده و تمام هم سرویسی‌های دانش آموز باید از شرایط او آگاهی کامل داشته باشند.
برخی اطلاعاتی در تامین سلامتی کودکان مصروع در زمان تشنج وی می‌تواند کمک کننده باشد که این اطلاعات شامل پاسخ روشن به پرسش‌هایی از این قبیل است:
- آیا مدرسه باید از صرع دانش‌آموز مبتلا اطلاع داشته باشد یا این که در زمان حمله، چه چیزی در جهت درمان و کمک‌های اولیه و یا در جهت تشخیص به موقع و جلوگیری از عوارض بعدی می‌تواند کمک موثری باشد؟
- صرع دانش آموز مبتلا به حمله تشنجی چگونه خواهد بود؟ آیا حمله صرع این دانش‌آموز قبل از این که آغاز شود علائم خبردهنده و هشداردهنده دارد؟
- حمله تشنجی چه مدت طول خواهد کشید ؟ فرد مبتلا چه مدت زمانی برای بازگشت به حال عادی پس از حمله نیاز دارد؟
دانش‌آموز چه اقدامات کمکی اولیه به هنگام حمله نیاز دارد؟ تعداد دفعات حمله در هفته و یا ماه چقدر است؟ عوارض مستعد کننده یا ایجادکننده‌ای که احتمالا موجب حمله می‌شود در مورد دانش آموز مذکور کدامند؟ آیا دانش آموز مبتلا دارویی مصرف می‌کند یا در روز باید چند قرص بخورد؟
اطلاعات کافی راجع به چگونگی مصرف دارو در مدرسه را باید اولیای مدرسه بدانند. همچنین بهتر است آنان را از عوارض داروهای ضد صرع مطلع ساخت.
- والدین انتظار چه عکس العملی از اولیا مدرسه دارند؟
اولیا مدرسه باید نکاتی را در مورد صرع دانش‌آموز رعایت کنند که ابتدا باید سطح اطلاعات خود را راجع به این اختلال ارزیابی کنند تا اگر اطلاعات در سطح قابل قبولی نیست، از پایه نکات اصلی را به طورکلی در مورد اختلال صرع برای آنان تشریح کرد و آموزش داد.
درصورتی که مراقبت خاصی از سوی پزشک معالج توصیه شده باشد و یا حتی اگر نیاز به اعمال محدودیت های درسی و فعالیت بدنی برای دانش‌آموزان وجود داشته باشد باید اطلاعات مربوط به آن در اختیار اولیای مدرسه قرار گیرد.
والدین یا اولیای مدرسه اطلاعات لازم در رابطه با بیماری صرع را از کجا کسب کنند؟
در تمام دنیا ارائه این اطلاعات و آموزش در این زمینه به عهده انجمن صرع است. خوشبختانه در کشور ما نیز پس از تاسیس انجمن صرع می‌توان اطلاعات لازم را از انجمن، به صورت حضوری، مشاوره، مکاتبه‌ای و پستی به دست آورد.
چگونگی برخورد اولیا مدرسه با تشنج دانش‌اموزان مصروع
صرع حملاتی را ایجاد می‌کند که تفاوت‌های زیادی بین انواع آنها در شکل ظاهری، تاثیر روحی کودک و نحوه برخورد با آن دارند.
در ادامه به معرفی دو نوع از مبتلایان به بیماری صرع اشاره می‌شود.
صرع ابسانس (صرع کوچک)
صرع کوچک بیشتر در کودکان 6 تا 14 ساله دیده می‌شود و حملات آن شبیه غش نیستند. در این نوع صرع باعث ایجاد عدم شناخت گذرا و بسیار کوتاه مدت بدون از دست رفتن تعادل و سقوط روی زمین می‌شود. در حقیقت کودک دچار خیرگی و پلک زدن چند ثانیه‌ای می‌شود و بعد بلافاصله ادامه کار قبلی خود را انجام می‌دهد که این حملات می‌تواند در طول روز بسیار زیاد باشد. معمولا این صرع در دوران مدرسه دیده می‌شود و می‌تواند منجر به افت تحصیلی شود.
نحوه برخورد مناسب در زمان تشنج این گونه است که باید به کودک آرامش و اطمینان داده و به او کمک نمایند تا نکات کلیدی درس را حفظ کند و ضمنا هر چه سریعتر به پزشک متخصص ارجاع شود.
صرع گراندمال( صرع بزرگ)
حالت تشنج تمام بدن فرد را می‌گیرد و بیمار ناگهان به زمین می‌افتد. بیهوش شده و دست و پا می‌زند. گاه بی‌اختیار ادرار می‌کند یا زبانش می‌گیرد. از دهان بیمار کف خارج می‌شود. گاه این حالت سه تا پنج دقیقه طول می‌کشد و سپس بیهوش می‌آید و چیزی به خاطر نمی‌آورد. ولی حالت گیجی و کوفتگی دارد. این حمله ناشی از یکسری مکانیسم‌های خاص مغزی است و ما برای اینکه حمله زودتر خاتمه یابد با اعمال خود نمی‌توانیم سیر آن را تسریع کنیم.
معلمین باید در زمان تشنج دانش‌آموز مبتلا به صرع اقداماتی را انجام دهند؛ از جمله این که در زمان بروز حمله خونسرد باشند و به سایر کودکان اطمینان دهد که وی در عرض چند دقیقه بهبود خواهد یافت. همچنین کودک مصروع را به آرامی و با احتیاط روی زمین خوابانیده و اطراف او را از آنچه که امکان صدمه رساندن دارد، تخلیه کنند.
در اقدام بعدی چیزی صاف و نرم زیر سر او بگذارد تا به زمین برخورد نکند و کودک را به یک پهلو بچرخانید تا راه هوایی او تمیز بماند و ترشحات دهانش خارج شود. سعی در باز دهان با زور و همچنین نگه داشتن زبان وی نداشته باشد و چیزی در دهان کودک نگذارد. مایعات و یا غذا در دهان وی نریزد. فقط وقتی هوشیاری کودک کاملا طبیعی شد، می‌تواند به وی آب بنوشاند. سعی در جلوگیری از حملات تشنجی با گرفتن وی نداشته باشد.
وقتی حمله تمام شد، کودک تا به دست آوردن هوشیاری کامل، استراحت کرده و بعد از اتمام کامل حمله، کودک را تشویق به شرکت در فعالیت کلاس کند و این موضوع به لحاظ روانی برای کودک راحت‌تر است.
نکته مهم برای دانش آموزان مبتلا به صرع این است که اگر شرایط او در وضعیت خاصی بود سریعا به اورژانس جهت انتقال کودک به بیمارستان اطلاع داده شود. درصورتی که بیمار علائم صرع مداوم (استاتوس) را داشته باشد یعنی بدون اینکه هوشیاری خود را به دست آورد، مجددا تشنج کند یا اینکه بعد از 10 دقیقه هنوز حمله به اتمام نرسیده باشد و یا اگر بیمار حین حمله ضربه به سر داشته باشد و یا استفراغ‌های مکرر نموده و هوشیاری بیمار به حالت عادی برنگردد حتما باید به اورژانس مراجعه شود.
همچنین اگر بیمار خونریزی ناشی از اصابت ضربه به قسمت‌های مختلف بدن داشته باشد ویا این که فرد حین شنا مورد حمله قرار بگیرد، با توجه به این که احتمال بلعیدن مقدار زیادی آب وجود دارد حتما باید مراقبت‌های ویژه ای برای او در نظر گرفت.
اولیای مدرسه باید شرایط را برای دانش‌آموزان دیگرتفهیم کند به این صورت که وقتی حمله صرع با رفتارهای غیرعادی و یا اتوماتیک و یا تشنج در کلاس رخ دهد، تمامی کلاس تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بچه‌ها ممکن است بترسند و نسبت به وضعیت حادی که برای فردی که چند لحظه پیش کاملا نرمال بوده است، مضطرب شوند و یا خود را مسئول بدانند، در چنین مواقعی نیاز است به بچه‌ها اطلاعات منطبق با واقعیت و متناسب با سن آنها داده شود.
همچنین باید به آنان اطمینان داد که حمله فوق برای فرد مصروع و یا سایر کودکان خطری ندارد. زیرا در صورت عدم تفهیم شرایط برای کودکان، ممکن است ترس اطفال نسبت به حمله بیمار تبدیل به ترس از خود کودک مبتلا به صرع شود و از وی دوری کرده و یا او را مورد اذیت و آزار قرار دهند (و یا هر دو مورد) وقتی معلم آنچه اتفاق افتاده برای کودکان دیگر توضیح دهد، سئوالات آنان را پاسخ دهد و به آنها اجازه دهد احساس خود را در این رابطه بیان کنند، ضربه روحی و اجتماعی ناشی از صرع برای خود کودک و اطرافیان او کمتر خواهد شد. توصیه می‌شود این بحث هر چه زودتر بعد از حمله تشنج باید صورت پذیرد و کودک مصروع نیز مختار است در جلسه بحث شرکت کنند.
پیشگیری از تشنج در مدرسه
با مصرف منظم داروها، حملات بسیاری از کودکان کنترل می‌شود. مصرف بعضی از داروها به شکل سه یا چهار وعده در روز است و خواه ناخواه در زمان مدرسه نیز بایستی مصرف شوند. لذا مصرف صحیح و به موقع دارو الزامیست و با نظارت والدین و معلم می‌باشد.
در بعضی مدارس دارو نزد معلمین و مسئولین مدرسه نگهداری می‌شود و به موقع به کودک داده می‌شود و خود کودک نیز بایستی از اینکه دارو را سر وقت مصرف کند، احساس مسئولیت داشته باشد.
اگرچه عوارض داروهای ضد تشنج، خفیف است ولی خستگی، کندی، خواب‌آلودگی غیرمعمول، تهوع و سایر علائمی که نشان دهنده نامساعد بودن سلامتی کودک است، باید فورا به مسئولین و والدین آنها اطلاع داده شود.
مصرف داروی صرع در طول روز
در مواردی که دانش‌آموز از هر نظر توان پذیرش مسئولیت مصرف داروی خود را دارد در این صورت به عهده خود اوست ولی گاهی مدرسه نیز مانند والدین این مسئولیت را می‌پذیرد و محلی برای نگهداری داروهای وی اختصاص می‌دهد و تا داروهای او را مطابق دستور پزشک به دانش‌آموز بدهند.
با این حال نمی‌توان احتمال بروز خطا و یا امکان فراموش شدن دوز مصرفی میان روز را نادیده گرفت بنابراین بهترین راه، مشاوره با پزشک متخصص برای تنظیم زمان داروها به شکلی است که نیازی نباشد فرد در طول روز و در زمان حضور در مدرسه دارو مصرف کند تا دانش‌آموز پس از برگشت از مدرسه دارو را مصرف کند.
ورزش در مدرسه
برای آن که دانش آموز مصروع فعالیت‌های ورزشی خود را به خوبی و کامل انجام دهد، باید به سه عامل اصلی طبیعت و فرم نوع فعالیت آموزشی، طبیعت و نوع صرع دانش‌آموز و مراقبت دقیق و امکانات موجود در حین ورزش کردن توجه شود که این عوامل مهم برای همه فعالیت‌های دانش‌آموزان در مدرسه و خانه اهمیت دارد. می‌توان این موارد را با معلم ورزش و والدین و پزشک معالج و فرد مصروع در میان گذاشت و برای فعالیت مناسب و ممکن ورزشی تصمیم‌گیری کرد.
همه ورزش‌ها برای مصروعین با مراقبت و رعایت اصول ایمنی قابل اجرا است .برای مثال ممکن است ورزش ژیمناستیک در ارتفاع بالا برای کودک مصروع مناسب نباشد، اما همین ورزش بر روی زمین و با حضور مربیان مخصوص اشکالی ندارد.
صرع و ضعف تحصیلی
علل متفاوتی برای ضعیف بودن وضعیت درسی یک دانش‌آموز مصروع وجود دارد که همه آنها مربوط به بیماری صرع نیست هرچند که نمی توان احتمال نقش داشتن این بیماری در افت تحصیلی دانش‌آموزان را نادیده گرفت. ممکن است نکات دیگری از جمله تنفر او از مدرسه به علت رنج و مشکلی که دانش‌آموز مصروع در بین بچه‌های دیگر و یا تصور خانواده و اولیای مدرسه از اینکه چون دانش‌آموز مصروع است نمی‌تواند پیشرفت تحصیلی داشته باشد در شرایط تحصیلی او تاثیر نامطلوب داشته باشد.
همان‌گونه که حملات صرع متناوب و زیاد از هر نوع و به خصوص صرع نوع ابسانس که اغلب یا تشخیص داده نمی‌شود یا توقف شناخت موقتی که به علت اختلال الکتریکی گذرا در مغز رخ می‌دهد نیز امکان بروز افت تحصیلی را فراهم می کند.
همچنین آسیب دیدن مغز، حتی جزئی ممکن است فقط بخش مربوط به یادگیری را تحت تاثیر قرار دهد. عوارض دارویی ضد صرع (که البته خیلی شایع نیست) نیز که ممکن است باعث منگی وگیجی، کاهش حافظه و ضعف تمرکز، خود را همگی می تواند منجر به افت تحصیلی در دانش آموزان مبتلا به صرع شود.
ممکن است بیشتر از یکی از موارد بالا در افت تحصیلی دانش‌آموز مطرح باشد اما خوشبختانه همه آنها قابل حل است و بخشی از آنها را با مشورت تخصصی با پزشک مربوطه از بین خواهد رفت.
به گزارش ایسنا دکتر جواد محمودی قرایی فوق تخصص روانپزشکی نیز در این رابطه گفت: بیماری صرع ممکن است تاثیرات منفی بر روی شرایط تحصیلی مبتلایان به آن داشته باشد چراکه حملات، تشنج ها و برخی از داروها بر روی یادگیری و هم چنین افت تحصیلی آنها به شدت تاثیر گذار است، بنابراین پزشکان باید از تجویز داروهای خواب آور و پر‌عارضه به دانش آموزان مصروع خود داری کنند.
وی با بیان این که بیشتر کودکان مصروع از حضور در جمع مدرسه امتناع می‌کنند، گفت: دلیل آنها این است که بیشتر هم کلاسی‌های آنها فکر می‌کنند این بیماری مسریست و از این رو از دانش آموزان مصروع دوری می کنند که موجب نوعی زدگی از مدرسه در این کودکان می شود.
صرع بهانه قابل قبولی برای تنبلی است؟
گاهی بچه‌های مصروع از بیماری خود به عنوان یک بهانه برای رفع تکلیف و در رفتن از زیر درس خواندن سوء استفاده می‌کنند و با این بهانه خانواده و معلم خود را فریب می‌دهند تا به دلیل انجام ندادن تکلیف سرزنش و تنبیه نشوند. مثلا مواردی چون انجام ندادن تکلیف شب، عذر آوردن برای تمیز نکردن اتاق خود یا تکالیف دیگر که در این زمینه باید توجه داشت که کودک مبتلا به صرع از این نظر هیچ فرقی با سایر کودکان ندارد و باید از او انتظار داشت که وظایف خود را انجام دهد و عذری نیاورد.
با این حال دروسی هستند که ممکن است موجب افزایش اضطراب دانش‌آموز شده و ترس از وقوع حمله را افزایش دهند. در این موارد باید آموزش مقابله با استرس و یا بیمار را به پرهیز از موارد استرس‌زا تشویق کنند. همچنین به جای روحیه شکست در مقابل مشکلات و رنج، به آنها راه تطابق را آموزش دهند.
صرع و روزهای امتحان
در این مورد معمولا مشکل خاصی پیش نمی‌آید و دانش‌آموز دچار صرع مانند دیگر دانش‌آموزان قادر به گذراندن امتحانات خود است مگر زمانی که حمله صرع در جلسه امتحان رخ دهد که در آن صورت قطعا اولیای مدرسه این موضوع را را در نظر می‌گیرند.
در مواردی که حملات صرع، شدید و کاملا تحت کنترل نباشد، لازم است پزشک متخصص و والدین توضیحات لازم را در اختیار اولیای مدرسه گذاشته و تا در مورد وضعیت و شرایط امتحان آنها تصمیم گیری ویژه انجام شود.
با وجود تمام این ملاحظات در شرایط خاص مدرسه رفتن در کودکان مبتلا به این بیماری این سوال مطرح می شود که مدارس خاص و استثنایی برای این دانش‌آموزان بهتر خواهد بود.
براساس بروشوری که انجمن صرع ایران ، کودکانی که دچار بیماری صرع هستند می‌توانند به خوبی در میان دیگر دانش‌آموزان و در مدارس معمولی به تحصیل بپردازند و پاسخ به این سوال که چه مدرسه‌ای برای کودک مصروع مناسب‌تر است؟ تحصیل در مدارس عادی توصیه می‌شود. تنها درمواردی که دانش آموز مصروع طی کارشناسی‌های پزشکی و روانشناسی، همراه با صرع، بیماری زمینه‌ای مغزی دیگری دارد و یا بهره هوشی پایین‌تر از حد نرمال دارد بهتر است که در مدرسه استثنایی تحصیل کنند ولی بیماری صرع به تنهایی دلیل موجهی برای ادامه تحصیل دانش‌آموزان در مدارس استثنایی نیست.