اثرات بازی در زندگی کودک

روانشناسان امروزه دیدگاه گسترده‏تری از جهان کودک و آنچه در آن می‏گذرد را عرضه داشته و تأکید خاصی بر آموزش و پرورش دوران کودکی و نقش مهم آن در زندگی آینده دارند به طور مثال «بلوم» از پژوهش‏های خود نتیجه می‏گیرد که حدود 50 درصد از رشد هوشی کودک از بدو تولد تا 4 سالگی، حدود 30 درصد از 4 سالگی تا 8 سالگی و 20 درصد از باقیمانده در فاصله 8 تا 17 سالگی شکل می‏گیرد.

نتیجه پژوهش‏ها در مورد رشد هوش کودک نشان می‏دهد همانطور که بهبود شرایط بهداشتی و تغذیه‏ای می‏تواند بر روی رشد جسمانی فرد نافذ بوده و آن را روز به روز بهتر گرداند، بهبود شرایط محیطی نیز امکان رشد هوشی کودک را هر چه بیشتر فراهم می‏سازد به این معنا که شرایط محیطی مساعدتر، امکان استفاده از توانایی‏های بالقوه وراثتی را افزون‏تر و ساده‏تر می‏سازد. در این راستا بازی یکی از عواملی است که بایستی مورد نظر قرار گیرد.

بازی کردن یک فعالیت لذت‏بخش است که در برگیرنده افراد، اشیا و تحرک می‏باشد. هر چیزی از فوت کردن حباب‏های صابون به اطراف گرفته تا خواندن یک قطعه شعر، نوعی بازی محسوب می‏شود. تمامی والدین از این حقیقت آگاه هستند که بازی می‏تواند شامل هر فعالیتی باشد که کودک با اشیای اطراف خود انجام می‏دهد.

کودک بدون بازی و بازیچه مانند ماهی بدون آب است. از نظر حیات‏شناسی، بازی وسیله سلامت جسم و پرورش حواس است. زیست‏شناسی نیز بازی را برای رشد اجتماعی و تکامل موجود زنده لازم می‏شمارد، جامعه‏شناسان بازی را برای رشد اجتماعی کودکان ضروری می‏دانند و به نظر روانشناسان بازی فعالیت منحصر به فرد آدمی است.

بازی برای طفل نقش حیاتی دارد، کودک آنچنان بدان علاقمند است که حتی پس از کارهای طولانی و خسته‏کننده به آن پناه می‏برد و خستگی خود را با نشاط ناشی از آن رفع و جبران می‏کند.

بازی موجبی برای پرورش روح و سببی برای سرور و انبساط خاطر کودکان است، در سایه آن صفات اخلاقی و اجتماعی فراوانی را می‏توان به او آموخت و نیز می‏توان روح همکاری، دوستی، صمیمیت، فرماندهی و انضباط را در او پدید آورد.

در ضمن بازی می‏توان به کودک درس اخلاق داد ضوابط و مقررات را به او تفهیم کرد، قواعد و راه و رسم زندگی را به او آموخت و از او عملاً خواست که رعایت حال جمع را کرده و اصول و ضوابط مورد قبول جامعه را پذیرا گردد.

کودک در ضمن بازی درمی‏یابد که برای موفقیت نمی‏تواند تک‏روی کند، اگر بخواهد در کار و زندگی خود موفق باشد لازم است فعالیت خود را در جهت درخواست دیگران سوق دهد و در طریق ایجاد وضع مطلوب باشد.

بازی در گروه باعث پرورش وجدان فردی است که در زندگی کودک نقش عمده‏ای بازی می‏کند، حدود آزادی او را مشخص می‏نماید راههایی که برای ادامه حیات باید برگزیند، برای او معین می‏نماید.

به اعتقاد روانشناسان، اطلاعاتی که کودک از طریق بازی کسب می‏کند نه تنها برای زندگی فعلی او بلکه با زندگی آینده او ارتباط می‏یابد. بازی فرایندی است که آماده‏سازی کودک را برای آینده مشخص می‏کند

به اعتقاد پیاژه، نوزاد، موجودی فعال و مبتکر رفتار است. طفل به سرعت تمایز بین خصوصیات محیط نزدیک خویش را می‏آموزد و به انطباق رفتار خویش در جهت الزامات آن می‏پردازد.

مشاهدات مختلف گویای این امر است که کودکان از بدو تولد شروع به بازی می‏کنند و آنگاه با افزایش سن و کسب تجربه، نوع بازی خود را تغییر می‏دهند.

در اوائل تولد، بدن کودک مرکز بازی‏هاست. کودک با اعضای بدن خود به بازی می‏پردازد و در واقع بیش از آنکه ما به حرکات او به عنوان بازی نگاهی بیندازیم، او بازی خود را همراه با مجموعه‏ای از اکتشافات و تکرارها، تکان دادن اعضای حرکتی، ادراکات حسی همراه با حرکات محیطی از قبیل صداها، مزه‏ها و غیره مشروع می‏نماید و از تجربه آنها لذت می‏برد. حرکت چشم‏ها و صدا درآوردن‏ها، همگی آغازگر بازی کودک است.

به اعتقاد روانشناسان، اطلاعاتی که کودک از طریق بازی کسب می‏کند نه تنها برای زندگی فعلی او بلکه با زندگی آینده او ارتباط می‏یابد. بازی فرایندی است که آماده‏سازی کودک را برای آینده مشخص می‏کند.

بازی برای تحول شناختی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی کودک ضرورت تام دارد بازی طریقه یادگیری کودک درباره بدن خود و دنیای پیرامون است بازی وسیله‏ای برای سازندگی کودک است. او از طریق بازی یاد می‏گیرد ابداع می‏کند و تجربه نماید.

بازی رشد هوشی را تسریع می‏کند در این صورت آشنا کردن کودک با بازی و محرک بازی یکی از عواملی است که رشد شناختی کودک را تسهیل می‏کند بازی برای رشد مهارت‏های ذهنی، اساسی است.کودکان در بازی می‏توانند بدون دخالت دیگران تجربه بیندوزند و دراین ضمن توانایی‏هایی را کسب کنند.

بازی برای آموزش راه زندگی

بسیاری از بازی‏ها برای کودک آموزنده‏اند. طفل در ضمن آن یاد می‏گیرد که چگونه در بین جمع زندگی کند. چه ضوابطی را برای زندگی در نظر داشته باشد، در درگیری‏ها در معرکه زندگی چه موضعی و چه راه و روشی را در پیش گیرد.

بازی‏ها افراد را به مقررات و ضوابط زندگی آشنا می‏کنند، روح سازگاری را در آنها پدید می‏آورند و فنون زندگی جمعی را عملاً یاد می‏دهند. کودک در سایه بازی درمی‏یابد که همیشه نمی‏تواند از طریق اعمال خشم به پیش برود، در همه جا نمی‏تواند عصبانی شود و نظرات خود را اعمال نماید، همیشه نمی‏تواند دیگران را وادار به تسلیم خواسته‏های خود کند بلکه در مواردی هم لازم نیست تسلیم خواسته‏های دیگران باشد بخصوص که آن خواسته‏ها به حق باشند.

بازی به کودکان می‏آموزد که زندگی یک داد و ستد است در ازای دریافت خدمتی، باید خدمتی برای دیگران انجام داد، اگر چیزی از کسی می‏گیریم باید چیزی هم متقلابا به او بدهیم وگرنه اجتماع وجود ما را تحمل نخواهد کرد و ما را افرادی مزاحم و انگل و حتی مفت‏خور به حساب خواهد آورد.

برخی از بازی‏ها در افراد سازگاری شغلی پدید می‏آورند و فرد را علاقمند می‏سازد که تن به کاری و شغلی دهند یا مقدمات آن را فرا گیرند به طوری که در آینده با چشمی باز وارد دنیا کار و مشاغل گردند، نیز آنان در حین بازی درمی‏یابند چه کاری مفید و چه کاری مضر است، چه اقدامی خطرناک و چه اقدامی بی‏خطر است و بالاخره بازی افراد را وامی‏دارد که تن به پذیرش و صلح دهند و دریابند که همیشه نمی‏توان از راه جبر و فشار سلطه خود را بر دیگران اعمال کرد.

کودک ضمن بازی، راه زندگی کردن در دنیا، معانی و ارزش‏های دنیای مادی بزرگسالان را می‏آموزد و برای رسیدن به هدف برای تلاش‏های مستمر خود ارزش قائل می‏شود.تمام یادگیری‏ها تجربیات و کشفیات کودک بنا به ذوق و سلیقه و توان خاص کودک انجام می‏شود. از این رو کودکان باید از طریق بازی نمونه‏های متعدد و پیچیده و ظریف زندگی انسان‏ها و روابط ما بین آنها را تمرین و تکرارنمایند تا آنها را فرا گیرند، زیرا آنها باید در بزرگسالی در زندگی اجتماعی شرکت داشته و نقش محوله را به خوبی انجام دهند.

در واقع هر حرکت پدر و مادر نشانی از آداب و سنن و ایدئولوژی جامعه‏ای دارد که در آن زندگی می‏کنند، لذا تقلید حرکات والدین و تغییر شکل آن به بازی مناسب در نزد کودکان نیز نشان از ایدئولوژی رایج در جامعه مربوط دارد. کودک در بازی خود به نحوی برداشت خود از محیط زندگانی و آنچه را در محیط خارج وجود دارد، منعکس می‏سازد و چون نمی‏تواند از کلام برای بیان مقاصد خود استفاده کند، از نمادهای بازی مدد می‏جوید.