يکى از مشکلاتى که اغلب کودکان و نوجوانان تجربه اى از آن در ذهن دارند، احساسخجالت و کمرويى است. کمرويى به مفهوم احساس ناراحتى کردن از بودن در جمع است. کودک خجالتى در موقعيت هاى ناآشنا و هنگام تعامل و گفتوگو با ديگران عصبى و مضطرب مى شود. يک کودک خجالتى، زمانى که تصور کند مورد توجهاطرافيانش قرار گرفته است، بى نهايت ناراحت و پريشان مى شود.يک کودک خجالتى ترجيح مى دهد شاهد بازى کودکان ديگرباشد، ولى خود به بازى آنها نپيوندد.بيشتر کودکان در شرايط مختلفقدرى احساس خجالت و کمرويى مى کنند، اما کودکانى که اين مشکل را به صورت حاد دارند،در تمام اوقات زندگى شان احساس خجالت و شرمسارى مى کنند. اين احساس نه تنها مىتواند بر رشد اجتماعى کودک تاثيرى منفى به جا گذارد، بلکه مى تواند موجب کاهشعملکرد تحصيلى و افت آموزش و يادگيرى او شود. احساس خجالت و کمرويى احساسى دوسويهاست؛ احساسى است مرکب از هيجان هايى مثل ترس و علاقه، تنش و رضايت، ميل و اضطراب. احساس خجالت موجب تند شدن ضربان قلب و بالارفتن فشارخون مى شود. با يک مشاهده ساده مى توان آثار خجالت و کمرويى را در چهره کودک تشخيصداد. کودکان خجالتى روى شان را از ديگران بر مى گردانند، به پاييننگاه مى کنند و حرکات و سخنان شان بسيار احتياط آميز است. صداى آنها حين گفت وگوخيلى آهسته، لرزان و مردد است. همچنين کودکان خردسال ممکن است انگشت دست شان رابمکند، حرکات محجوبانه از خود نشان دهند، لبخند بزنند و خودشان را به کنارىبکشند.
به طور کلى، احساس خجالت و کمرويى با دو نوع رفتارقابل شناسايى است: ملاحظه کارى و دورى از اجتماع.
کودکان زير دوسال، نسبت به افراد غريبه اى که در اطراف خود مى بينند، احساسى ازدورى گزيدن و امتناع از روبه روشدن در خود دارند. برخى از کودکان4 _ 3 ساله نيزممکن است بازى هاى آرام و دور از جمع را - که کمترين نيازى به تعاملات اجتماعى دارد - بر بازى هاى گروهى و جمعى ترجيح دهند .
اگر کودکى در موقعيت اجتماعى احساس شرمسارى و خجالت مى کند، ممکناست خودش را به دليل رفتار خجولانه اش سرزنش کند. اين فرآيند مى تواند موجبخودآگاهى و خوددارى بيشتر او از تعاملات اجتماعى شود و او را نسبت به شيوه عکسالعمل هاى آينده اش حساس و آگاه کند
به تدريج اعتماد به نفس اين کودکان کم مى شود و اين کاهش موجب کمرويى بيشتر اودر شرايط بعدى مى شود.
احساس کمرويى کودک چه زمانى مشکل ساز است؟ بديهى است کودک هنگام ورود به محيطىجديد، ابتدا کمى احساس ناراحتى کند، ولى بعد از مدتى که احساس آرامش مى کند مىتواند خود را در محيط باز يابد و با ديگران ارتباط برقرار کند. هر چه تجربه کودکان از بودن در محافل و اجتماعات کمتر باشد، ايناحساس در آنها پايدارتر است، و هر چه کودکان بيشتر در محيط هاى جمعى و گروهى باشند،شدت کمرويى آنها نيز کاهش خواهد يافت. کودکانى که فاقد مهارت هاىاجتماعى هستند و يا خودپنداره ضعيف ترى دارند، بيشتر احساس خجالت مى کنند .
بنابراين درك نوع كمرويي فرزندتان به شما در برنامه ريزي براي توجه به نيازهايخاص او كمك خواهد كرد.توصيه هاي زير مي تواند براي شروع به شما كمك كند:
هنگامي که کودکان از تعامل با ديگران واهمه دارند با آن هاهمدلي نشان دهيد
يک روش براي کمک به کودکان در زمينه کنترل ترسشان از برخي موقعيت هاي اجتماعي،نشان دادن همدلي با آن ها هنگامي که از تعامل با ديگران واهمه دارند است. بنابراين،اگرمثلاً کودکي به دليل کمرويي ازرفتن به زمين ورزش و بازي کردن با ديگران سرباززد، پدر و مادر مي توانند به او بگويند " من احساس تو را به خوبي درک مي کنم.من همخودم گاهي چنين احساسي داشتم هنگامي که مطمئن نبودم چکار بايد بکنم و ديگران مراتماشا مي کردند" با نشان دادن همدلي، پدر و مادر به کودک کمک مي کنند که حس کند اورا درک کرده و پذيرفته اند و نيز به او کمک مي کنندکه هيجاناتش را بشناسد و دربارهآن ها صحبت کند و شروع به جستجوي راهي براي کنترل آن ها نمايد.
فرزندتان را كمرو معرفي نکنيد
مطالعات نشان داده اند كه اغلب يك كودك همانطور رشد خواهد كرد كه بهاو برچسب مي زنند. فشارهاي والدين بر بچه هاي كمرو، ميتواند باعث اضطراب و عدم امنيت وي گردد كه خود مشكلي بدتر از خجالتي بودناست.فرزندتان را مجبور نكنيد كه بيشتر از سطح شخصي اش پيشرفت كند. اگر شما مجبوريد كه از واژه كمرو براي توصيف فرزندتان استفاده كنيد هميشه آن را بانكته اي مثبت جبران كنيد، مثلاً " پسرم در حضور ديگران اندكي خجالتي است ولي او يكورزشكار فوق العاده است."
در خانه با او تمرين كنيد
بازيهاي مختلفي خارج از فعاليتهاي روزمره فرزندتان انجام دهيد؛ مانند ملاقات بايک شاگرد جديد در مدرسه، کارها و بازيهائي ترتيب دهيد تا او بتواند به طور يکسانهمه موقعيتهاي اجتماعي را تجربه کند. به فرزندتان کمک کنيد که آنچه را انجام ميدهد،تجربه کند. به عقيده روانشناسان تکرار بعضي ازبازيها و نقشها کمک مي کند تا فرزندانتان کمتر احساس ترس و نگراني کرده و راحتتردوستي صميمانه اي با ديگران داشته باشند.
طرد اجتماعي و مسخره کردن مي تواند به شکل گيري کمرويي کمککند.بنابراين، کودکتان را مسخره نکنيد و به ديگران نيز اجازه ندهيد که چنين کنند. در صورت لزوم، کودکتان را از جمع کودکاني که او را مسخره مي کنند خارج نمائيد. باکودکانتان صحبت کنيد و به آن ها بگوئيد که حرف ديگران اهميتي در زندگي آن هاندارد
موقعيت هايي را كه باعث خجالت فرزندتانمي شود را شناسايي كنيد
برخي از بچه ها فقط در جاهاي خاصي خجالتي هستند مثلاً بعضي ازآنها ممكن است هنگامي كه در گروه قرار مي گيرند خجالتي اند. برخي ديگر وقتي خجالتمي كشند كه از آنها خواسته شود چيزي را در جلو كلاس براي همكلاسي ها ارائهدهند.سعي كنيدمهارت هاي خاصي را كهفرزندتان نياز دارد تا در موقعيت هاي اجتماعي احساس راحتي نمايد شناسايي كنيد.
براي رفتارهاي اجتماعي کودک هدف گذاري کنيد و پيشرفت او رابسنجيد
پژوهش هاي زيادي بر ارزش هدف گذاري در بهبود عملکرد صحّه گذاشته اند. برايبسياري از کودکان کمرو، يک هدف واقعي و چالش انگيز، گفتن حداقل يک جمله به يک آدمجديد در هر روز است. هدف هاي مناسب ديگر مي تواند صحبت کردن در مقابل کلاس، شرکتکردن در بازي با ديگر کودکان(حتي بدون حرف زدن)، يا سوال کردن از معلم باشد. پدر و مادر مي توانند پيشرفت کودک را با قرار دادنجدول يا نموداري در خانه و مثلاً گذاشتن يک ستاره در جلوي هر روزي که کودک به هدفمورد نظر دست يافته است،پيگيري کنند.کودکان معمولاً دوست دارندخودشان ستاره ها را در جدول قرار دهند.
رفتارهاي مثبت كودك خود را پاداشبدهيد
از كارهايي كه كودكان به صورت مثبت آنها را انجام مي دهند پاداش بدهيد.به عنوانمثلا وقتي كودكان تكاليفشان را خوب انجام مي دهند در حضور ديگران آنها را تشويقكنيد.يا به آنها ياد بدهيد كه وقتي به مجلسي وارد ميشوند سلام كنند و وقتي اين كار را انجام دادند كودك خود را با گفتن تشكر يا آفرينتشويق كنيد.در واقع گفتن جنبه هاي مثبت كودك به ديگران مي تواندمفيد باشد.
رفتار اجتماعي ديگران را در جلوي فرزند خود تحسينکنيد
پدر و مادر با اظهار نظر مثبت درباره رفتار اجتماعي ديگران مي توانند به کودککمرو در ارزش گذاري بر رفتارهاي اجتماعي کمک کنند.براي مثال، پدر ومادر مي توانندبه فرزندشان بگويند" من از شيوه اي که آن پسر بچه نزد ما آمد و اسم ما را پرسيدخوشم آمد" و يا اين که مستقيماً به تعريف از آن بچه در مقابل فرزند خودبپردازيد.البته مواظب باشيد که از اظهار نظرهايي از قبيل اين که "چرا تو نمي توانيمثل او عمل کني؟" پرهيز نمائيد.
براي هر کودک کمرو در هر موقعيت مهم، يک جفت پيداکنيد
يک کودک کمرو که بتواند در يک موقعيت جديد حتي يک دوست هم پيدا کند، احساس آسايشبيشتري خواهد يافت و نهايتاً با کودکان بيشتري به تعامل خواهد پرداخت. پدر و مادريا معلم مي توانند با درخواست از دو بچه براي بازي کردن با يکديگر و سپس صبحت کردنبا هر دوي آن ها در مورد فعاليت ها و علايق مشترک، اين فرايند را تسهيل کنند.پدر ومادر يا معلم همچنين مي توانند به آن دو کودک کاري را تخصيص دهند(مثل سر هم کردن يکپازل) و از آن ها بخواهند با هم آن را انجام دهند.
جلوي تمسخر کودکان را بگيريد
طرد اجتماعي و مسخره کردن مي تواند به شکل گيري کمرويي کمککند.بنابراين، کودکتان را مسخره نکنيد و به ديگران نيز اجازه ندهيد که چنين کنند. در صورت لزوم، کودکتان را از جمع کودکاني که او را مسخره مي کنند خارج نمائيد. باکودکانتان صحبت کنيد و به آن ها بگوئيد که حرف ديگران اهميتي در زندگي آن ها ندارد. براي آن ها از مواردي که در گذشته خودتان مورد تمسخر ديگران قرار گرفته بوديد صحبتکنيد. خود افشاگري شما به فرزندتان کمک مي کند کهاحساس ناراحتي کمتري از مسخره شدن توسط ديگران پيدا کند.
با تقويت و جايگزين کردن افکار مثبت به فرزندتان در از بين بردنبدبيني و تفکرهاي منفي ذهن او کمک کنيد، مثل "شما خيلي خوب با او بازي کردي" و اورا تشويق کنيد که خود را باور کند و بداند که او هم مي تواند مثل ديگران خوب بازيکند و کاري را انجام دهد
بدبيني كودك خود را از بينببريد
خجالتي بودن معمولاً از الگوها و تفکرهاي منفي که باعث بدبينيمي شود نشأت مي گيرد مانند" بچه ها مرا دوست ندارند". از آنجا که کودکان خجالتيآمادگي زيادي در گوشه گيري دارند، پس بهتر است بزرگسالان مواظب رفتار خود باشند وبه کودکشان اجازه دهند تا نظاره گر کارهاي اجتماعي آنها به عنوان بخشي از زندگيروزمره شان باشند. با اين وجود، بهتر است که صبور باشيد. با تقويت و جايگزين کردنافکار مثبت به فرزندتان در از بين بردن بدبيني و تفکرهاي منفي ذهن او کمک کنيد، مثل "شما خيلي خوب با او بازي کردي" و او را تشويق کنيد که خود را باور کند و بداند کهاو هم مي تواند مثل ديگران خوب بازي کند و کاري را انجام دهد.