جیغ و گریه‌های بلند و داد و بیداد كودكان برای خیلی از والدین صحنه آشنایی است. زمانی كه مستاصل و درمانده می‌شوند و نمی‌دانند چه كار كنند. زمانی كه كودك حاضر است سرش را به دیوار یا زمین بكوبد تا به خواسته‌اش برسد و والدین را مرعوب كند.
لجبازی یكی از خصوصیات رفتاری منفی است كه در سنین خاصی در كودكان بروز می‌كند؛ نافرمانی و پافشاری بر خواسته‌های عموما نامعقول كه در صورت مخالفت پدر و مادر به داد و بیداد و به تعبیری «قشقرق» منتهی میشود.
سنینی كه كودك برای دستیابی به استقلال تلاش می‌كند و می‌خواهد كارها را آن‌گونه كه خودش می‌خواهد و نه آن‌طور كه والدین می‌خواهند، انجام دهد.
لجبازی طبیعی در كودكان نوپا
رفتارهای لجبازانه به‌طور طبیعی در سنین بین پانزده‌ماهگی تا سه و نیم سالگی در كودكان شایع است.
كودكان در این سنین لجباز و نافرمان هستند به‌طوری كه گاهی والدین بهتر است از افعال منفی برای واداشتن آنها به كاری كه باید انجام دهند، استفاده كنند. مثل این‌كه به این غذا دست نزن كه مال مادر یا خواهرت است تا كودك غذای خود را بخورد.
در این سنین هر خواسته‌ای كه از سوی والدین مطرح میشود با جواب نه كودك روبرو میشود. در بسیاری مواقع كودكان برای انجام هر كاری اجازه دخالت والدین را نمی‌دهند و مرتب از واژه خودم استفاده می‌كنند.
این رفتارها در كودكان نوپا را طبیعی و ناشی از استقلال‌طلبی آنها می‌داند و می‌گوید: در این سنین زمانی كه پاسخ نه به خواسته كودك داده میشود یك سلسله رفتارهای پرخاشگرانه از آنها سر می‌زند كه به آن قشقرق می‌گویند. این رفتارها شامل پا كوبیدن، جیغ و داد و فریاد زدن و گریه كردن است.
آگاهی، گام اول در كنترل لجبازی
معمولا آگاهی كافی والدین از خصوصیات و ویژگی‌های روانشناختی كودكان نوپا می‌تواند در كنترل رفتارهای آنها موثر باشد.
پرت كردن حواس كودك را یكی از راه‌های كنترل رفتارهای لجبازانه در كودكان ذكر می‌كند . این كار منجر به قطع خواسته و پافشاری كودك میشود و به این ترتیب می‌توان جلوی قشرق را گرفت.
پافشاری والدین بر پاسخ منفی به خواسته كودك نیز موثراست. اگر باید به خواسته كودك جواب منفی داده شود والدین باید بر پاسخ نه خود پافشاری كنند، در رفتار خود قاطع باشند و رفتار قشقرق مانند كودك را تحمل كنند.
در بعضی مواقع تحمل رفتارهای لجبازانه كودك برای والدین سخت میشود و آنها احساس می‌كنند روش‌های تربیتی درست را نمی‌دانند یا كودكشان دچار یك مشكل جدی است در حالی كه این رفتارها در سنین نوپایی و همچنین در سنین نوجوانی كاملا طبیعی تلقی میشود.
با توجه به خصوصیات روانشناختی، مدارای والدین با نوجوان و كنار آمدن با آنها در كنترل رفتار لجبازانه نوجوانان، نقشی موثر دارد
لجبازی در نوجوانان
نوجوانان هم برای كسب استقلال و احراز هویت خود رفتارهای لجبازانه در برابر والدین دارند و در برابر خواسته‌های آنها جواب منفی می‌دهند.
با توجه به خصوصیات روانشناختی، مدارای والدین با نوجوان و كنار آمدن با آنها در كنترل رفتار لجبازانه نوجوانان، نقشی موثر دارد.
بحث‌های بی‌پایان كودكان لجباز
ماندگاری رفتارهای لجبازانه در برخی كودكان كه از حدود چهار تا پنج سالگی خود را نشان می‌دهد، موضوع دیگری است كه می‌تواند والدین را درگیر كند. بداخلاقی‌ها معمولا در سنین بالاتر كمتر دیده میشود اما ممكن است به شكل دیگری بروز كند. رفتارهای لجبازانه دائمی همراه با پرخاشگری و نه گفتن مكرر كودكان به والدین، زمینه تنش همیشگی را در خانه فراهم می‌كند.
كودكانی كه چنین رفتاری دارند دچار اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای هستند كه از علائم آن لجبازی، سركشی، نافرمانی، بحث‌كردن زیاد و پرخاشگری است. این كودكان در مقابل هر خواسته‌ای حتی معمولی‌ترین خواسته‌های والدین «چرا» می‌گویند و بحث می‌كنند. آنها در بیشتر موارد دچار پرخاشگری هستند. در این اختلال، كودكان با والدین وارد جنگ قدرت می‌شوند و می‌خواهند به نوعی قدرت را در خانواده در دست بگیرند. منزل این كودكان تبدیل به میدان جنگ والدین و كودك میشود.
در این اختلال، كودكان مشكل‌دار تنها با خانواده‌های اصلی به ویژه با مادران خود در جنگ و تضاد هستند،به دلیل سرپرستی مداوم مادران و اجرای روش‌های تربیتی از سوی آنها بیشترین مقابله با مادر و پس ازآن با پدر صورت می‌گیرد. اما در محیط‌های آموزشی، آنها هیچ مشكلی ندارند و اولیای مدرسه از آنها راضی هستند.
برخی از راهبردها به شرح زیر می باشد:
1)انتقاد همراه با تشویق نتایج بهتری به دنبال دارد. کودک می خواهد که شما به او توجه کنید اگر دیدگاه شما منفی باشد، او از راه های منفی به هدف خود می رسد. اما اگر شما بر نکته های مثبت تمرکز کنید، در مقابل رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد. زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت سهم به سزایی در جلب توجه شما خواهد داشت.
2)رفتار کودک را تحسین کنید نه شخصیت او را، همچنین وقتی از او انتقاد می کنید شخصیت او را زیر سوال نبرید. به جای اینکه بگوییم خیلی بچه بدی هستی می توان گفت: «من از شیوه حرف زدن تو خوشم نمی آید».
3) هیچ گاه تسلیم نشوید، اگر درمقابل سماجت کودک کوتاه بیایید کودک یاد می گیرد که با گریه حرفش را به کرسی بنشاند و دیگر برای حرف های شما اهمیتیقایل نیست.
4)همیشه به قول خود عمل کنید.
5)سعی کنید مشکلات فرزند خود را یکی یکی حل کنید.
6)کودک را به تنبیهی که انجام نمی دهید تهدید نکنید، تهدیدهای پوچ و ناپایدار به رفتارهای نادرستی منتهی می شود که درنهایت تثبیت شده و در برابر تغییر مقاومت تر می شوند.
7)سعی کنید تشنج را در خانه کم کنید، جلوی کودک با همسر خو بگومگو نکنید. در هنگام خواب موزیک آرام بگذارید یا اورا ملایم ماساژ بدهید. قصه مورد علاقه اش را تعریف کنید تا با آرامش بخواب برود.
8)خطاهای کودک را بپذیرید و در عین حال کودک را مسئول رفتارش بدانید. 9) انتطارات خود را از کودک دقیقا مشخص کنید.
10)با احترام با کودکان صحبت کنید.
11)گاهی لجبازی کودک را به شوخی بگیرید. در نظر داشته باشید که هدف نادیده گرفتن رفتار کودک است
12)حفظ ثبات هیجانی از طرف والدین، یعنی در شرایطی که بچه لجبازی می کند، زمانی که والدین تن صدایشان عوض می شود و حالت چهره شان تغییر می کند کودک دیگر به هدف خود رسیده است و رفتارش تقویت می شود. لذا لازم است از بعد هیجانی والدین خودشان را مهار کنند.
13) شنونده خوبی برای بچه ها باشیم و فرصتی را برای صحبت کردن به آنها بدهیم.
14)ندادن دستورهای پیاپی و مکرر از طرف والدین
15)عدم پاسخگویی به تمام خواسته های کودک
16) فرصت دادن به کودکان برای تصمیم گیری در اموری که به او هم مربوط می شود.
17) کاهش سطح مداخله والدین در امور بچه ها
18) توجه مناسب به رفتارهای مثبت کودک
19)ثبات تربیتی در والدین، قاطعیت آنها در گفتار و رفتار
20)تنبیه به موقع در برابر رفتارهای ناشایست کودک
21) عدم استفاده از تنبیه به عنوان بیشترین وسیله برای اصلاح رفتار کودک
22) شناسایی نکات استرس آور زندگی کودک کاهش یا از بین بردن عوامل آن
23)آموزش مهارت های حل مساله
24)بالابردن تحمل ناکامی در کودک
25)الگوسازی والدین
26)جلوگیری از تماشای فیلم های خشونت آمیز
27)احترام به همسر در مقابل کودک
28) تحریک کودکان از طریق رقابت (ایجاد رقابت مثبت با همسالان)
29)تقویت رفتار مثبت در مقابل لجاجت کودک