دوره نوپايي، يعني 15 ماهگي تا 5/3 سالگي، مشکل‌ترين سن تربيتي کودکان است. کودک در اين سنين نياز دارد تا کسب توانمندي‌هايش را به اطرافيانش نشان دهد و به آنها ثابت کند حريم و استقلال دارد...
نوپا اولين خواسته‌هاي زندگي‌اش را علني مطرح مي‌کند و با توجه به آستانه تحمل‌پذيري بسيار پايين مخصوص اين سنين، در مقابل دريافت پاسخ منفي بزرگ‌ترها رفتارهاي پرخاشگرانه‌اي مثل با دست يا پا زدن، پرتاب‌کردن يا گاز‌گرفتن از خود نشان مي‌دهد. شايد شما همچنين رفتارهايي را در فرزندتان ديده باشيد اما براي مقابله با آن راه‌حلي را بلد نباشيد بنابراين پيشنهاد مي‌كنم به اين راهنمايي‌ها توجه كنيد.
کودک نوپا تشويق و تنبيه را مي‌فهمد. متاسفانه بسياري از والدين تصور مي‌کنند نوپايان متوجه گفتارها و رفتارهاي آنها نمي‌شوند اما هر آنچه مي‌گوييد و انجام مي‌دهيد، الگويي براي فرزندتان است بنابراين از همين سنين بايد تفاوت رفتارهاي درست و غلط را براي او مشخص کنيد.
رفتارهاي پرخاشگرانه کودکان به دو گروه کلامي مثل فحش‌دادن و داد زدن و غيرکلامي مانند زدن، پرتاب کردن، گاز‌گرفتن و لگد زدن تقسيم مي‌شود. رفتارهاي پرخاشگرانه غيرکلامي از نظر ماهيت تفاوت چنداني با هم ندارند و روشي براي تخليه خشم کودک محسوب مي‌شوند. رفتار پرخاشگرانه مي‌تواند در تمام سنين بروز کند اما بيشتر در دوره نوپايي و نوجواني ديده مي‌شود. به‌علاوه پرخاشگري در فرزندان والديني که روش تربيتي سهل‌گيرانه را پيش گرفته‌اند و تمام خواسته‌هاي کودک را برآورده مي‌‌كنند و رفتارهاي زشت او را ناديده مي‌گيرند، به مراتب شايع‌تر است.
بايدها و نبايدهاي تربيتي
اگر کودک نوپاي شما هم رفتارهاي پرخاشگرانه‌اي مانند زدن يا گاز گرفتن از خود نشان مي‌دهد، به توصيه‌ها و هشدارهاي زير توجه کنيد:
• منع کودک: والدين مي‌توانند با گرفتن دست کودک، اخم کردن يا گفتن جملاتي مانند «اين کارت رو اصلا نمي‌پسندم» يا «اصلا کار خوبي نکردي» به کودک بفهمانند که کار او اشتباه است.
• نظارت دقيق: زيرنظر گرفتن وسايل ارتباط‌جمعي خانه و اجتماع هم مهم است. اين روزها در خيلي از خانه‌ها تلويزيون، ماهواره، دستگاه پخش و رايانه وجود دارد و کودکان به راحتي مي‌توانند رفتارهاي پرخاشگرانه را از آنها ياد بگيرند بنابراين والدين بايد مراقب آنچه فرزندشان تماشا مي‌كند، باشند.
• خريد اسباب‌بازي: خريد انواع اسلحه، تفنگ و شمشير اسباب‌بازي و حتي کشتي‌گرفتن پدر و فرزند از نظر تربيتي كار درستي نيست زيرا همين اقلام ظاهرا ساده مي‌توانند در بروز و تداوم رفتارهاي پرخاشگرانه و خشن موثر باشند.
• برخورد مناسب: سهل‌انگاري در تربيت کودکي که مي‌زند، کار غلطي است. پرخاش‌‌هاي مهارنشده معمولا شدت مي‌يابند بنابراين بايد از همان سن شيرخوارگي با رفتارهاي پرخاشگرانه فرزند مقابله کرد. مثلا کودکي که سينه مادر را گاز مي‌گيرد، نوعي رفتار پرخاشگرانه نشان داده و مادر بايد در مقابل اين رفتار، سينه‌اش را از دهان او بيرون بکشد تا ياد بگيرد که رفتار بد مي‌تواند او را از لذت و آرامش محروم کند.
آداب تنبيه بچه‌هاي پرخاشگر
در بحث تنبيه کودک، مهم‌ترين نکته اين است که تنبيه بدني او مطلقا ممنوع است. اينکه والدين بخواهند با کتک، درد ناشي از زدن را به کودک نشان دهند، در اصل نوعي تلافي‌کردن است. ذهن کودک آنقدر رشد نکرده که هدف اصلي والدين را از تنبيه بدني بفهمد و اين كار فقط آثار منفي دارد.
بالا بردن صدا، اخم کردن، بالا بردن انگشت اشاره و منع کودک از زدن، تنبيه‌هايي هستند که مي‌توان آنها را جايگزين تنبيه بدني کرد. اگر با انجام اين برخوردها کودک باز هم به پرخاشگري ادامه داد، او را به‌طور موقت از چيزي كه دوست دارد محروم کنيد يا به ازاي هر سال از سنش، يک دقيقه در اتاق والدين و نه اتاق خودش با در باز نگه داريد. بديهي است که کودک در اين چند دقيقه عکس‌العمل‌هاي سخت و دلخراشي مثل جيغ‌زدن و پا کوبيدن به زمين نشان مي‌دهد ولي نبايد نگران بود كه اين داد و گريه‌هاي اعتراض، بر اعصاب کودک اثر مي‌گذارد. تحمل داشته باشيد زيرا باقي‌ماندن رفتارهاي پرخاشگرانه در کودک تاثيرهاي منفي بلندمدت و به مراتب بدتري دارد.
بعد از اينکه مدت تنبيه تمام شد، بهتر است تا 30 دقيقه به کودک بي‌توجهي کنيد و واکنش عاطفي مثبتي نشان ندهيد. در اين مدت نبايد از عبارت‌هاي «ديگه مامانت نيستم»، «ديگه دوستت ندارم»، «ديگه دختر/ پسر من نيستي»، «مي‌ذارم مي‌رم» استفاده کنيد زيرا اين جمله‌ها مصداق‌هايي از کودک‌آزاري هستند. علاوه بر اين، نبايد کودک را از نيازهاي اوليه مثل خوردن يا دستشويي رفتن محروم يا براي تنبيه او، فضايي که در آن هستيد، ترک کنيد. اين اقدام در ذهن کودک يعني تسليم شدن والد در برابر او.
گفتن ببخشيد، نبايد مانع تنبيه شود. اگر کودک در مدت تنبيه عذرخواهي کرد، قدرداني و رضايت‌مندي خود را از اين اقدام درست نشان دهيد و خيلي جدي، بدون لبخند و با نگاه پر عشق، عذرخواهي‌اش را بپذيريد اما در تنبيه تخفيف قائل نشويد و به او بگوييد چون شما را ناراحت کرده، بازگشتن شما به حالت عادي زمان مي‌برد. در غير اين صورت کودک ياد مي‌گيرد که ببخشيد گفتن تمام عواقب کار زشت او را از بين مي‌برد.
اگر تمام روش‌هاي تربيتي و تنبيهي را به کار برديد و کودک باز هم به رفتار پرخاشگرانه‌اش ادامه داد و متوجه شديد قادر به مهار رفتار ناپسند او نيستيد، زمان دخالت متخصص فرا رسيده و بايد به متخصص مراجعه کنيد.