طبق آمار جهاني و براساس نتايج مطالعه‌هاي انجام‌شده، تعداد کودکان چاق و داراي اضافه وزن روزبه‌روز در حال افزايش است و علت اصلي آن هم کاهش فعاليت‌هاي بدني کودکان است. در اثر كاهش فعاليت، ميزان استقامت و توانايي‌هاي استقامتي کودکان کم مي‌شود و از سوي ديگر شاخص توده?بدني و ضخامت چين‌هاي پوستي‌شان بالا مي‌رود...
امروزه کودکان مدت زمان کمتري را به فعاليت‌هاي فيزيکي و ورزش اختصاص مي‌دهند و بيشتر به تماشاي تلويزيون مي‌پردازند. از آنجا که دغدغه بسياري از والدين، سلامت فرزندشان است و با شروع فصل تابستان به‌طور معمول براي پرکردن اوقات فراغت، کودکان ثبت‌نام در کلاس‌هاي ورزشي و آموزشي را انتخاب مي‌کنند، با دکتر احمد باقري‌مقدم، متخصص پزشکي ورزشي گفت‌وگو کرده و نظر ايشان را در اين‌باره جويا شدهايم. مطالعه اين مطلب کمک مي‌کند تا بتوانيد با توجه به سن و روحيه فرزندتان، کلاس ورزشي مناسبي براي او انتخاب کنيد.
سلامت: آقاي دكتر! از چه زماني كودك آمادگي لازم را براي شروع فعاليت‌هاي ورزشي دارد؟
احتمال ابتلا به چاقي در کودکاني که کمتر از يک ساعت تلويزيون تماشا مي‌كنند در مقايسه با كودكاني كه روزانه 4 ساعت پاي برنامه‌هاي تلويزيوني مي‌نشينند، کمتر است و به احتمال كمتري در دوران بلوغ، در معرض چاقي و عوارض ناشي از آن قرار خواهند گرفت. بنابراين انجام فعاليت‌هاي ورزشي، يكي از گزينه‌هاي مناسب براي پيشگيري از چاقي كودكان است و در دوران بلوغ باعث کاهش بروز بيماري عروق کرونر و سکته مغزي، پرفشاري خون، چاقي و ديابت و پوکي استخوان و سرطان مي‌شود. آمادگي کودک براي شرکت در فعاليت‌هاي ورزشي به تکامل سيستم عصبي، تکامل اجتماعي و سطح شعور و فهم آنها بستگي دارد. اصولا کودکان قبل از 6 سالگي توانايي لازم براي پرداختن به ورزش‌هاي سازمان‌يافته مانند فوتبال را ندارند. در اين محدوده سني، ورزش‌هايي مانند دويدن و شنا را توصيه مي‌کنيم. به‌طور کلي ورزش‌هايي براي اين رده سني مناسب هستند که تکنيک‌هاي كمي داشته باشند و در عين حال لذت بالايي در کودکان ايجاد كنند.
سلامت: آيا بايد با توجه به سن كودك فعاليت ورزشي?اش را انتخاب كرد؟
بله، با اينکه کودکان از سن 6 تا 9 سالگي، توانايي لازم و پايه حرکتي را به دست مي‌آورند ولي هنوز هماهنگي لازم بين دست و چشم‌ها وجود ندارد، بنابراين مي‌توانند به صورت محدود و ساده در سطح ابتدايي در ورزش‌هاي سازمان‌يافته‌اي مانند فوتبال شرکت کنند. در سنين 10 تا 12 سال، سطح شعور و فهم افزايش مي‌يابد و کودک مي‌تواند در کار گروهي و يادگيري حرکات پيچيده شركت كند. در اين سن کودک مي‌تواند به ورزش‌هاي تماسي ـ برخوردي مانند فوتبال بپردازد زيرا به علت نيروي توليدي پايش در بازيکنان، احتمال بروز آسيب پايين است.
سلامت: چه عواملي باعث تشويق يا دلزدگي كودك از ثبت‌نام در كلاس‌هاي ورزشي مي‌شود؟
براي گسترش فرهنگ ورزش در کودکان يا تشويق آنها، بايد به نكاتي مانند حمايت خانواده، شادي‌بخش بودن نوع فعاليت ورزشي، انجام ورزش بعدازظهرها، موفقيت، همراهي با دوستان و هيجان توجه كرد.
در اين ميان عواملي مانند شکست يا ترس از شکست در مسابقه، مواخذه و شرمندگي کودک، احساس اجبار و نظم ارتشي در ورزش و خستگي ناشي از تمرين شديد يا قوانين سخت بازي هم باعث دلزدگي کودک از شرکت در فعاليت‌هاي ورزشي مي‌شوند که والدين بايد اين مسايل را مدنظر بگيرند.
سلامت: بهترين فعاليت ورزشي در اين سن، چه نوع فعاليت‌هايي است؟
انجام ورزش‌هاي هوازي در کودکان همان آثار مثبتي را دارد که در بزرگسالان ديده مي‌شود. تمرين‌هاي قدرتي نيز با بهبود کيفيت عصبي و هماهنگي عصب و عضو، باعث افزايش قدرت عضلاني در کودکان مي‌شوند ولي بايد مواظب آسيب صفحه رشد استخواني در کودکان باشيم.
سلامت: ثبت‌نام كودكان در كلاس‌هاي وزنه‌برداري كار درستي است؟
تمرين با وزنه‌هاي کوچک ايرادي ندارد ولي ورزش‌هايي مثل وزنه‌برداري و پاورليفتينگ براي کودکان ممنوع است. گرچه بدن کودکان در مقايسه با بزرگسالان انعطاف‌پذيري بيشتري دارد، اما نبايد فراموش كنيم كه داراي مفاصل سست‌تر و شل‌تري هستند. ضعيف‌ترين نقاط در کودکان، محل اتصال عضلات به استخوان و صفحه رشد استخواني است بنابراين صدمه‌هايي مانند پيچ‌خوردگي مفاصل که در بالغان شايع‌تر است، در کودکان کمتر اتفاق مي‌افتد و در عوض، آسيب‌هاي صفحه رشد و آسيب محل اتصال عضله به استخوان شيوع بيشتري دارد.
سلامت: آيا كودكاني كه مبتلا به بيماري ديابت يا آسم هستند، مي‌توانند در كلاس‌هاي ورزشي ثبت‌نام كنند؟
کودکان بيماري که به ناراحتي‌هاي خاص مانند ديابت يا آسم مبتلا هستند بايد قبل از شروع ورزش به پزشك متخصص مراجعه كنند تا توصيه‌هاي لازم به آنها داده شود. اگر ورزش در كودكان آسمي باعث تشديد علايم بيماري‌شان مي‌شود، قبل از شروع بايد داروهاي تنگي‌نفس مصرف كنند و به اندازه کافي مرحله گرم‌کردن را انجام دهند. اين کودکان بايد از ورزش در هواي خشک و سرد و محيط‌هاي آلوده پرهيز و تا حد امكان از تنفس دهاني خودداري کنند. در پايان ورزش، اقدام به سردکردن بدن به صورت حرکت‌‌هاي سبک و تفريحي ضروري است و از انجام ورزش‌هايي که شدت بالا دارند مانند دويدن، شنا يا دوچرخه‌سواري طولاني جلوگيري كنيد.
کودکان مبتلا به ديابت با توجه به نوع ديابت و شدت آن بايد تحت درمان پزشکي قرار بگيرند. اين کودکان در صورت کنترل ديابت اجازه دارند در فعاليت‌هاي ورزشي شركت كنند. به علت خطر افت قندخون (هيپوگليسمي) يا افزايش قندخون (هيپرگليسمي) لازم است قبل و بعد از ورزش قندخون آنها با گلوکومتر اندازه‌گيري شود و در صورتي که ميزان آن زير 100 ميلي‌‌گرم در دسي‌ليتر باشد، مقداري قند مصرف کنند. اگر قندخون بالاي 250 ميلي‌‌گرم در دسي‌ليتر بود، فعاليت ورزشي مجاز نيست.
سلامت: بهترين زمان ورزش براي كودكان ديابتي از نظر شما چه زماني است؟
بهترين زمان ورزش براي کودکان مبتلا به ديابت، يک تا دو ساعت پس از صرف غذاست. بچه‌هايي که انسولين تزريق مي‌کنند، با دستور پزشک معالج بايد مقداري از دوزاژ آن را قبل از ورزش کاهش دهند. به علت احتمال افت قند تا 24 ساعت پس از ورزش، بهتر است فعاليت‌هاي ورزشي در صبح انجام شود. فعاليت در عصر، احتمال افت قند هنگام خواب را بالا مي‌برد. در صورت بروز عوارض بيماري بسته به نوع عارضه، بايد مراقبت‌هاي خاصي انجام شود.
سلامت: از آنجا كه نگراني بسياري از والدين آسيب‌ديدگي فرزندان‌شان در كلاس‌هاي ورزشي است براي پيشگيري از آنچه توصيه‌هايي مي‌كنيد؟
توصيه مي‌شود قبل از ورزش، مربي اقدام‌هاي لازم براي گرم‌کردن و حرکات کششي را انجام دهد و مراقب باشد كودكان از تجهيزات حفاظتي مانند کلاه ايمني، عينک، ساق‌بند و کفش مناسب هم حتما استفاده كنند. اين موضوع اهميت زيادي دارد زيرا آسيب صفحه رشد مي‌تواند باعث کوتاهي و تغيير شکل زاويه‌دار عضو شود.
سلامت: در اين مورد بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
بيشترين شکستگي در صفحه رشد استخواني در ناحيه مچ دست است که در کودکان چاق بيشتر اتفاق مي‌افتد. آسيب ناشي از ضربه‌هاي مکرر در ورزش، مي‌تواند به صفحه رشد آسيب بزند. مثلا باعث شکستگي مزمن انتهاي تحتاني استخوان ران در شناگران قورباغه، ناحيه فوقاني استخوان بازو در رشته‌هاي پرتابي و ناحيه مچ دست در ژيمناستيک شود.
از ديگر آسيب‌هاي شايع، آسيب‌هاي مربوط به محل اتصال عضله به استخوان است که به صورت تورم و برجستگي استخواني و در موارد شديد به صورت کندگي استخوان بروز مي‌کند و بيشتر در ناحيه فوقاني ساق در زير زانو يا آرنج ديده مي‌شود.
آسيب غضروفي مفاصل به خصوص زانو و آرنج هم در کودکان شايع است که به صورت درد و تورم مفصل و گاه قفل‌شدن مفصل ظاهر مي‌شود.
سلامت: مهم‌ترين توصيه شما به والدين چيست؟
سخن آخر اينکه کودکان به علت توليد حرارتي بيشتر، تعريق کمتر، احساس تشنگي ديررس و همچنين بالا بودن نسبت سطح به توده بدن، پايين بودن برون‌ده قلبي و افزايش سريع دماي بدن در معرض خطر بيشتر عوارض گرمايي محيط هستند بنابراين براي پيشگيري از آسيب?گرمايي در فصل تابستان، ضمن رعايت اصول اوليه، والدين بايد توجه زيادي به مصرف مايعات کافي قبل، حين و بعد از ورزش داشته باشند.